Η μεγαλύτερη συνειδητοποίηση από τους εκπαιδευτικούς αλλά και όσους εργάζονται με παιδιά, των επίκαιρων, συναισθηματικών, αναπτυξιακών και κοινωνικών αναγκών που αυτά έχουν στην ζωή τους αλλά και των διαρκώς και ολο πιο οξυμένων δυσκολιών που τα σύγχρονα παιδιά βιώνουν και καλούνται να διαχειριστούν, καταστούν το Ψυχόδραμα μια εξαιρετικά αποδοτική διαδικασία που θα ανοίξει νέους δρόμους στην έκφρασή τους, θα μεγιστοποιήσει την ανάπτυξη και βελτίωση των παιδιών σε κάθε τους πτυχή. Σε μια προσπάθεια να καταφέρουν να να διαμορφώσουν την προσωπικότητά τους, η αυξημένη σημασία που έχει δοθεί(και δικαίως), στην ψυχική τους υγεία τα τελευταία χρόνια, καθιστά αυτή είναι ένα πεδίο που κρίνεται κάθε τους αλλαγή και εξέλιξη. Με δεδομενο πως η “ψυχοδραματική αντίληψη συνοψίζεται στο ότι, όταν ο αυθορμητισμός και η δημιουργικότητα είναι αναπτυγμένα σε ένα άτομο, δεν υφίστανται ψυχοπαθολογικά προβλήματα” αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα όχι μόνο εξέλιξης αλλά και υγείας Τα αποφασιστικής σημασίας ωφελήματα απο την ψυχοδραματική διαδικασία αθροίζονται κυρίως στο ότι έρχεται το κάθε παιδί έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του.Παραμένει ανοιχτό σ’ ό,τι καινούργιο προκύπτει, γίνεται πιο δεκτικό στην διαφορετικότητα κι έτσι μαθαίνει να δομεί σχέσεις αποδοχής κι όχι απόρριψης. Σκοπός του ψυχοδράματος στην εκπαίδευση είναι η ανάπτυξη και η διεύρυνση των ικανοτήτων και των νέων ρόλων του παιδιού, ώστε να μπορεί ν’ ανταποκριθεί με επαρκή τρόπο σε μια δεδομένη κατάσταση,σε μια δεδομένη στιγμή. Δηλαδή ο σκοπός είναι να μπορέσει το παιδί να ψηθεί,να συσχετιστεί και να ανταποκριθεί σε δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και σε καμια περιπτωση να μην καταλήξουν καποιοι δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης του παιδιού σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Με βάση τη συστηματική ανάλυση των ρόλων που έχει κάθε προσωπικότητα παιδιού, εκπαιδευτικού ή άλλου ειδικού, στόχος της ψυχοδραματικής αντίληψης είναι η ενίσχυση των υγιών πλευρών της προσωπικότητας, η ανάπτυξη του αυθορμητισμού και των ικανοτήτων εκείνων που θα βοηθήσουν το άτομο να ανταποκριθεί επαρκώς στις καταστάσεις της ζωής. Άλλωστε το παιχνίδι των παιδιών αποτελεί το καλύτερο πεδίο παρατήρησης και εφαρμογής του αυθορμητισμού. Ούτως η άλλως αποτελεί μια αγαπημένη των παιδιών διαδικασία γιατι να χρησιμοποιείται μόνο για διασκέδαση και αυτοέκφραση και να μην υπάρχει και σαν μια φυσική μορφή θεραπείας Στο Ψυχόδραμα, αντί κάποιος απλώς να μιλά για την οικογένειά του ή για ένα συμβάν στο σχολείο ή για μια προσωπική κατάσταση που τον απασχολεί, μπορεί να δημιουργήσει επί σκηνής ακριβώς αυτή τη συγκεκριμένη κατάσταση, όπως τη βιώνει. Μπορεί να μπει στη θέση των άλλων ατόμων που υπάρχουν στην συγκεκριμένη εικόνα, να γίνει ο ίδιος μαθητής, δάσκαλος, πατέρας, μητέρα, αδερφός και να μιλήσει απευθείας σε οποιοδήποτε άτομο υπάρχει μέσα στην κατάσταση που βιώνει, να εκφράσει λόγια και συναισθήματα που δεν έχουν ειπωθεί στην πραγματική ζωή και έτσι να απελευθερωθεί από όσα κρατάει μέσα του ανείπωτα. Συνδυάζοντας την έκφραση της σκέψης,των συναισθημάτων με τη δράση του σώματος, το ψυχόδραμα διεισδύει σε βάθος στην πραγματικότητα, όπως την βιώνει ο καθένας. Δια μέσω της ψυχοδραματικής διαδικασίας τα παιδιά: • Αποκτούν μια άλλη σχέση με το σώμα τους: Με τις ποικίλες ασκήσεις αποκτά τη δυνατότητα τόσο της χαλάρωσης κάθε μέλους του σώματός του, όσο και της επικέντρωσης σε κάθε σημείο αυτού, της συνειδητοποίησης του όγκου και του τόπου του σώματός του, των λειτουργιών που γίνονται μέσα του και κυρίως της αναπνοής, που σιγά-σιγά την εξασκεί και την αξιοποιεί. Το παιδί συνειδητοποιεί την ύπαρξή του μέσα στο χώρο, εξασκεί την αίσθηση του προσανατολισμού, κινείται ευχερέστερα και κατακτά το χώρο που το περιβάλλει. Οξύνει τις αισθήσεις του, νιώθει τις δυνάμεις που εκπέμπονται από το ίδιο του το σώμα προς τους γύρω του και αντίστροφα τις δυνάμεις που επενεργούν πάνω σ’ αυτό. Εξελίσσει την κίνησή του, μέσω της χειρονομίας και της έκφρασης του προσώπου. Μαθαίνει να εκφράζεται, να βρίσκει το ρυθμό του σώματός του. Συνδυάζει τις τέχνες στο σώμα του (ρυθμό, κίνηση, φωνή), τις βιώνει και τις εκφράζει δένοντάς τα με νέους δεσμούς. • Μεταλλάσσουν τη σχέση τους με τον εαυτό τους Μεταλλάσουν τη σχεση τους με τους άλλους Το παιδί παίζοντας με τους άλλους, τους πλησιάζει, συνεργάζεται μαζί τους και στην πράξη αποδέχεται όρια και περιορισμούς. Υποχωρεί ή διεκδικεί αν χρειαστεί ή οδηγείται σε μια τρίτη λύση για την πραγμάτωση του κοινού σκοπού. Υπολογίζει, σέβεται τον άλλον, διδάσκει και διδάσκεται. Με τις εναλλαγές των ρόλων τοποθετείται σε διάφορες θέσεις απ’ τις οποίες μαθαίνει να νιώθει τον άλλον και τα προβλήματά του. -Ευαισθητοποιούνται ως προς τις τέχνες Απ’ αυτή την ηλικία και μ’ αυτές τις εμπειρίες του δημιουργούνται ερωτηματικά και ερεθίσματα προς τις τέχνες. Εξοικειώνεται με διάφορα μουσικά ύφη, καλλιτεχνικές εκφράσεις διάφορων λαών, λαογραφικά στοιχεία, τελετουργίες (πρωτόγονων λαών), μα περισσότερο με διάφορες μορφές θεάτρου και λογοτεχνίας γενικά. -Μετατρέπουν τις γνώσεις σε βίωμα Οι γνώσεις μέσα από τις τεχνικές της εκδραμάτισης γίνονται βίωμα στο παιδί. Θα κυλήσουν στο είναι του και θα αφομοιωθούν. Μέσα από τη δράση και τη φωνή θα ενεργοποιηθεί όχι μόνο το νοητικό επίπεδο αλλά και το επίπεδο των αισθήσεων. -Διερευνούν τον εσωτερικό του κόσμο Το παιδί με τις διαδικασίες αυτές παίρνει απόσταση απ’ τις δεδομένες παραστάσεις που έχει για τον ίδιο του τον εαυτό και για τους άλλους και παρακινείται στην άντληση και ανεύρεση της ταυτότητάς του. Με τη δράση του στο χώρο της δραματοποίησης ανανεώνει, διευρύνει και οπου νομίσει μεταλλάσσει τα σύμβολά του. Παράλληλα οι επιθυμίες του βρίσκουν συμβολική πραγμάτωση και ικανοποίηση. Κινητοποιεί και αποδεσμεύει συγκινήσεις. Ο εσωτερικός κόσμος του παιδιού, οι επιθυμίες, τα άγχη, οι φόβοι, τα όνειρα, οι φαντασιώσεις παύουν να είναι εγκλωβισμένα και βρίσκουν διέξοδο προς τη δημιουργικότητα. Επιπλέον το παιδί επινοεί και ανακαλύπτει. Με την κινητοποίηση των γλωσσικών στοιχείων, την ευαισθητοποίηση της μουσικότητας, ποιητικότητας, κινητικότητας διαστέλλεται ο χωροχρόνος. Και το σπουδαιότερο είναι ότι μέσα από όλα αυτά, το παιδί βρίσκει πολλές δυνατότητες απόλαυσης, ενθουσιασμού και χαράς, που ανανεώνουν και πραγματώνουν το είναι του. .Τα παιδιά λοιπόν μέσα από το παιχνίδι τους «ανοίγουν» στη ζωή, καθώς δημιουργούν τα ίδια απεριόριστες δυνατότητες και μπορούν να ενισχυθούν στο να βρίσκουν διάφορες εναλλακτικές. Στο Ψυχόδραμα, ακόμα και οι πράξεις που φαντάζουν απίθανες,όπως η συνάντηση με ένα νεκρό συγγενή, μπορούν να γίνουν πραγματικότητα κι έτσι να καταλήξουν σε μια νέα δυναμική εσωτερίκευση ενός θετικού συναισθήματος. Γι’ αυτό και η συμβολική επίλυση ενός θέματος δεν πρέπει να υποτιμάται. Με το παραπάνω εννοούμε πως η λύση που δίνεται σε ένα θέμα – η επίλυση του δράματος – από το ίδιο το παιδί («πρωταγωνιστή») ακόμα κι αν δίνεται μέσα απ’ το παιχνίδι, εσωτερικεύεται, λειτουργεί ασυνείδητα στον ψυχισμό κι έτσι κάποια στιγμή θα έρθει η αλλαγή και η διορθωτική εμπειρία. Η εκδραμάτιση, περιέχοντας την ουσία του πειραματισμού και προσφέρει την δυνατότητα της πρόβας για την ζωή. Αποτελεί μια πιο ώριμη επέκταση του παιδικού παιχνιδιού, γι αυτό είναι ένας πολύ φυσικός και οικείος τρόπος δουλειάς προς τα παιδιά και τους μεγάλους. Η δουλειά του συντονιστή είναι, είτε χρησιμοποιώντας ψυχοδραματικές τεχνικές, είτε εργαλεία από άλλες εκφραστικές τέχνες, να βοηθήσει το παιδί να διερευνήσει και να νιώσει τις διαφορετικές πλευρές του θέματος που το απασχολεί, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγαλύτερη συνείδηση της κατάστασης που βιώνει και ταυτόχρονα να ενισχυθεί στο να επιλέγει και να δημιουργεί. Σ’ αυτό το σημείο θα αναφέρω τα στάδια Ανάπτυξης της Προσωπικότητας και τις βασικότερες θεραπευτικές τεχνικές στις οποίες αυτά εκφράζονται και αντικατοπτρίζονται κατά το Moreno, ο οποίος βασίστηκε στα δεδομένα της αναπτυξιακής ψυχολογίας και κυρίως στη σκέψη του Wallon. Τα παρακάτω στάδια είναι σημαντικά για την πρώτη φάση ανάπτυξης του παιδιού, καθώς συνδέονται με τη βαθύτερη δόμηση και συγκρότηση της προσωπικότητάς του: 1. το στάδιο της υπαρξιακής ταύτισης του Εγώ με το Εσύ, του υποκειμένου με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος, στο οποίο η τεχνική του επιτρέπει στο άτομο να βιώσει με τρόπο ενιαίο τα πράγματα και τον κόσμο γύρω του, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτο – αποδοχής, 2. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και της μοναδικότητάς του ως προσώπου, στο οποίο η τεχνική του προσφέρει στο άτομο τη δυνατότητα του προοδευτικού διαχωρισμού του Εγώ από το Εσύ, την δυνατότητα να συνειδητοποιήσει ότι είναι μοναδικό, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτεπίγνωσης 3. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και του Άλλου, στο οποίο η τεχνική της εισάγει το άτομο στον κόσμο του Άλλου, δουλεύοντας έτσι την ικανότητα του να μπαίνει στη θέση του άλλου. (ενσυναίσθηση) Κάποιες βασικές καθοδηγησεις που μπορεί να αποβούν πολύ χρήσιμες : • Αποδεχόμαστε και σεβόμαστε το παιδί όπως ακριβώς είναι. • Δεν πιέζουμε το παιδί να μπει στο δικό μας κόσμο, αλλά προσπαθούμε να κάνουμε εμείς ένα βήμα, ώστε να μπούμε στο δικό του κόσμο και να περπατήσουμε μαζί τη γέφυρα που ενώνει αυτούς τους δύο κόσμους. • Δουλεύουμε με βάση την κοινωνιομετρία, «μία μέθοδο διερεύνησης του δικτύου των διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται σε μία ομάδα, σε ένα πληθυσμό, σε μία τάξη και της θέσης που έχει το κάθε ένα μέλος σ’ αυτήν» (Moreno, 1934). Κοινωνιομετρικά παρατηρούμε τον τρόπο που συνδέεται και σχετίζεται το παιδί με άλλα άτομα μιας κοινωνικής ομάδας, της οικογένειάς του ή του ευρύτερου περιβάλλοντός του, αλλά ακόμα και τη θέση που κατέχουν διάφορα αντικείμενα που συμβολίζουν αφηρημένες ιδέες και πλευρές του εαυτού του, στην προσωπικότητά του. Επιβιβαζόμαστε μαζί με το παιδί σε ένα ταξίδι προς το άγνωστο, ενώ συνδεόμαστε με ό,τι κάνει το συγκεκριμένο παιδί να συνδέεται καλύτερα με το μέσα του, είτε είναι ένα άτομο, είτε ένα αντικείμενο, ένα παιχνίδι ή ένα κομμάτι ύφασμα. • Η τεχνική του σωσία και του καθρέφτη είναι πολύ βοηθητικές για να νιώσουμε τον κόσμο, όπως το νιώθει το ίδιο το παιδί, ενώ παράλληλα το ίδιο το παιδί μας νιώθει σαν έναν συνοδοιπόρο και σύντροφο μαζί. • Δεν υποθέτουμε ποτέ ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει, απλά επειδή δεν έχει αναπτυγμένες τις επικοινωνιακές του ικανότητες. Όταν του μιλάμε, ακόμα και αν δεν αναγνωρίζει όλες τις λέξεις που του λέμε, σίγουρα νιώθει τα συναισθήματα που εκφράζονται λεκτικά και σωματικά. • Είμαστε αυθόρμητοι και προσπαθούμε να βρίσκουμε τρόπους να νιώσει το παιδί μια περιέργεια να μας γνωρίσει και να έρθει πιο κοντά. • Εάν νιώσουμε οποιοδήποτε δισταγμό ή αμφιβολία μέσα μας για κάτι που κάνουμε, καλύτερα να το αφήσουμε γιατί δε θα δουλέψει, αφού το παιδί θα νιώσει οποιαδήποτε αβεβαιότητα δική μας. -Αναβιώνουν την κοινωνική διάσταση του εαυτού τους, -αναπτύσσουν την αίσθηση της αυτονομίας και της ελευθερίας, -νιώθουν την αποδοχή, την αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα, -συνεργάζονται και μοιράζονται κοινές εμπειρίες,διευρύνουν τη φαντασία και αναπτύσσουν τον αυθορμητισμό τους, -δοκιμάζουν να λειτουργήσουν μέσα από διαφορετικούς ρόλους,εκφράζουν τις επιθυμίες, τις ανάγκες & τα συναισθήματά τους.αι ψυχοπαθολογικά προβλήματα” αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα όχι μόνο εξέλιξης αλλά και υγείας Τα αποφασιστικής σημασίας ωφελήματα απο την ψυχοδραματική διαδικασία αθροίζονται κυρίως στο ότι έρχεται το κάθε παιδί έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του.Παραμένει ανοιχτό σ’ ό,τι καινούργιο προκύπτει, γίνεται πιο δεκτικό στην διαφορετικότητα κι έτσι μαθαίνει να δομεί σχέσεις αποδοχής κι όχι απόρριψης. Σκοπός του ψυχοδράματος στην εκπαίδευση είναι η ανάπτυξη και η διεύρυνση των ικανοτήτων και των νέων ρόλων του παιδιού, ώστε να μπορεί ν’ ανταποκριθεί με επαρκή τρόπο σε μια δεδομένη κατάσταση,σε μια δεδομένη στιγμή. Δηλαδή ο σκοπός είναι να μπορέσει το παιδί να ψηθεί,να συσχετιστεί και να ανταποκριθεί σε δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και σε καμια περιπτωση να μην καταλήξουν καποιοι δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης του παιδιού σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Με βάση τη συστηματική ανάλυση των ρόλων που έχει κάθε προσωπικότητα παιδιού, εκπαιδευτικού ή άλλου ειδικού, στόχος της ψυχοδραματικής αντίληψης είναι η ενίσχυση των υγιών πλευρών της προσωπικότητας, η ανάπτυξη του αυθορμητισμού και των ικανοτήτων εκείνων που θα βοηθήσουν το άτομο να ανταποκριθεί επαρκώς στις καταστάσεις της ζωής. Άλλωστε το παιχνίδι των παιδιών αποτελεί το καλύτερο πεδίο παρατήρησης και εφαρμογής του αυθορμητισμού. Ούτως η άλλως αποτελεί μια αγαπημένη των παιδιών διαδικασία γιατι να χρησιμοποιείται μόνο για διασκέδαση και αυτοέκφραση και να μην υπάρχει και σαν μια φυσική μορφή θεραπείας Στο Ψυχόδραμα, αντί κάποιος απλώς να μιλά για την οικογένειά του ή για ένα συμβάν στο σχολείο ή για μια προσωπική κατάσταση που τον απασχολεί, μπορεί να δημιουργήσει επί σκηνής ακριβώς αυτή τη συγκεκριμένη κατάσταση, όπως τη βιώνει. Μπορεί να μπει στη θέση των άλλων ατόμων που υπάρχουν στην συγκεκριμένη εικόνα, να γίνει ο ίδιος μαθητής, δάσκαλος, πατέρας, μητέρα, αδερφός και να μιλήσει απευθείας σε οποιοδήποτε άτομο υπάρχει μέσα στην κατάσταση που βιώνει, να εκφράσει λόγια και συναισθήματα που δεν έχουν ειπωθεί στην πραγματική ζωή και έτσι να απελευθερωθεί από όσα κρατάει μέσα του ανείπωτα. Συνδυάζοντας την έκφραση της σκέψης,των συναισθημάτων με τη δράση του σώματος, το ψυχόδραμα διεισδύει σε βάθος στην πραγματικότητα, όπως την βιώνει ο καθένας. Δια μέσω της ψυχοδραματικής διαδικασίας τα παιδιά: • Αποκτούν μια άλλη σχέση με το σώμα τους: Με τις ποικίλες ασκήσεις αποκτά τη δυνατότητα τόσο της χαλάρωσης κάθε μέλους του σώματός του, όσο και της επικέντρωσης σε κάθε σημείο αυτού, της συνειδητοποίησης του όγκου και του τόπου του σώματός του, των λειτουργιών που γίνονται μέσα του και κυρίως της αναπνοής, που σιγά-σιγά την εξασκεί και την αξιοποιεί. Το παιδί συνειδητοποιεί την ύπαρξή του μέσα στο χώρο, εξασκεί την αίσθηση του προσανατολισμού, κινείται ευχερέστερα και κατακτά το χώρο που το περιβάλλει. Οξύνει τις αισθήσεις του, νιώθει τις δυνάμεις που εκπέμπονται από το ίδιο του το σώμα προς τους γύρω του και αντίστροφα τις δυνάμεις που επενεργούν πάνω σ’ αυτό. Εξελίσσει την κίνησή του, μέσω της χειρονομίας και της έκφρασης του προσώπου. Μαθαίνει να εκφράζεται, να βρίσκει το ρυθμό του σώματός του. Συνδυάζει τις τέχνες στο σώμα του (ρυθμό, κίνηση, φωνή), τις βιώνει και τις εκφράζει δένοντάς τα με νέους δεσμούς. • Μεταλλάσσουν τη σχέση τους με τον εαυτό τους Μεταλλάσουν τη σχεση τους με τους άλλους Το παιδί παίζοντας με τους άλλους, τους πλησιάζει, συνεργάζεται μαζί τους και στην πράξη αποδέχεται όρια και περιορισμούς. Υποχωρεί ή διεκδικεί αν χρειαστεί ή οδηγείται σε μια τρίτη λύση για την πραγμάτωση του κοινού σκοπού. Υπολογίζει, σέβεται τον άλλον, διδάσκει και διδάσκεται. Με τις εναλλαγές των ρόλων τοποθετείται σε διάφορες θέσεις απ’ τις οποίες μαθαίνει να νιώθει τον άλλον και τα προβλήματά του. -Ευαισθητοποιούνται ως προς τις τέχνες Απ’ αυτή την ηλικία και μ’ αυτές τις εμπειρίες του δημιουργούνται ερωτηματικά και ερεθίσματα προς τις τέχνες. Εξοικειώνεται με διάφορα μουσικά ύφη, καλλιτεχνικές εκφράσεις διάφορων λαών, λαογραφικά στοιχεία, τελετουργίες (πρωτόγονων λαών), μα περισσότερο με διάφορες μορφές θεάτρου και λογοτεχνίας γενικά. -Μετατρέπουν τις γνώσεις σε βίωμα Οι γνώσεις μέσα από τις τεχνικές της εκδραμάτισης γίνονται βίωμα στο παιδί. Θα κυλήσουν στο είναι του και θα αφομοιωθούν. Μέσα από τη δράση και τη φωνή θα ενεργοποιηθεί όχι μόνο το νοητικό επίπεδο αλλά και το επίπεδο των αισθήσεων. -Διερευνούν τον εσωτερικό του κόσμο Το παιδί με τις διαδικασίες αυτές παίρνει απόσταση απ’ τις δεδομένες παραστάσεις που έχει για τον ίδιο του τον εαυτό και για τους άλλους και παρακινείται στην άντληση και ανεύρεση της ταυτότητάς του. Με τη δράση του στο χώρο της δραματοποίησης ανανεώνει, διευρύνει και οπου νομίσει μεταλλάσσει τα σύμβολά του. Παράλληλα οι επιθυμίες του βρίσκουν συμβολική πραγμάτωση και ικανοποίηση. Κινητοποιεί και αποδεσμεύει συγκινήσεις. Ο εσωτερικός κόσμος του παιδιού, οι επιθυμίες, τα άγχη, οι φόβοι, τα όνειρα, οι φαντασιώσεις παύουν να είναι εγκλωβισμένα και βρίσκουν διέξοδο προς τη δημιουργικότητα. Επιπλέον το παιδί επινοεί και ανακαλύπτει. Με την κινητοποίηση των γλωσσικών στοιχείων, την ευαισθητοποίηση της μουσικότητας, ποιητικότητας, κινητικότητας διαστέλλεται ο χωροχρόνος. Και το σπουδαιότερο είναι ότι μέσα από όλα αυτά, το παιδί βρίσκει πολλές δυνατότητες απόλαυσης, ενθουσιασμού και χαράς, που ανανεώνουν και πραγματώνουν το είναι του. .Τα παιδιά λοιπόν μέσα από το παιχνίδι τους «ανοίγουν» στη ζωή, καθώς δημιουργούν τα ίδια απεριόριστες δυνατότητες και μπορούν να ενισχυθούν στο να βρίσκουν διάφορες εναλλακτικές. Στο Ψυχόδραμα, ακόμα και οι πράξεις που φαντάζουν απίθανες,όπως η συνάντηση με ένα νεκρό συγγενή, μπορούν να γίνουν πραγματικότητα κι έτσι να καταλήξουν σε μια νέα δυναμική εσωτερίκευση ενός θετικού συναισθήματος. Γι’ αυτό και η συμβολική επίλυση ενός θέματος δεν πρέπει να υποτιμάται. Με το παραπάνω εννοούμε πως η λύση που δίνεται σε ένα θέμα – η επίλυση του δράματος – από το ίδιο το παιδί («πρωταγωνιστή») ακόμα κι αν δίνεται μέσα απ’ το παιχνίδι, εσωτερικεύεται, λειτουργεί ασυνείδητα στον ψυχισμό κι έτσι κάποια στιγμή θα έρθει η αλλαγή και η διορθωτική εμπειρία. Η εκδραμάτιση, περιέχοντας την ουσία του πειραματισμού και προσφέρει την δυνατότητα της πρόβας για την ζωή. Αποτελεί μια πιο ώριμη επέκταση του παιδικού παιχνιδιού, γι αυτό είναι ένας πολύ φυσικός και οικείος τρόπος δουλειάς προς τα παιδιά και τους μεγάλους. Η δουλειά του συντονιστή είναι, είτε χρησιμοποιώντας ψυχοδραματικές τεχνικές, είτε εργαλεία από άλλες εκφραστικές τέχνες, να βοηθήσει το παιδί να διερευνήσει και να νιώσει τις διαφορετικές πλευρές του θέματος που το απασχολεί, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγαλύτερη συνείδηση της κατάστασης που βιώνει και ταυτόχρονα να ενισχυθεί στο να επιλέγει και να δημιουργεί. Σ’ αυτό το σημείο θα αναφέρω τα στάδια Ανάπτυξης της Προσωπικότητας και τις βασικότερες θεραπευτικές τεχνικές στις οποίες αυτά εκφράζονται και αντικατοπτρίζονται κατά το Moreno, ο οποίος βασίστηκε στα δεδομένα της αναπτυξιακής ψυχολογίας και κυρίως στη σκέψη του Wallon. Τα παρακάτω στάδια είναι σημαντικά για την πρώτη φάση ανάπτυξης του παιδιού, καθώς συνδέονται με τη βαθύτερη δόμηση και συγκρότηση της προσωπικότητάς του: 1. το στάδιο της υπαρξιακής ταύτισης του Εγώ με το Εσύ, του υποκειμένου με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος, στο οποίο η τεχνική του επιτρέπει στο άτομο να βιώσει με τρόπο ενιαίο τα πράγματα και τον κόσμο γύρω του, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτο – αποδοχής, 2. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και της μοναδικότητάς του ως προσώπου, στο οποίο η τεχνική του προσφέρει στο άτομο τη δυνατότητα του προοδευτικού διαχωρισμού του Εγώ από το Εσύ, την δυνατότητα να συνειδητοποιήσει ότι είναι μοναδικό, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτεπίγνωσης 3. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και του Άλλου, στο οποίο η τεχνική της εισάγει το άτομο στον κόσμο του Άλλου, δουλεύοντας έτσι την ικανότητα του να μπαίνει στη θέση του άλλου. (ενσυναίσθηση) Κάποιες βασικές καθοδηγησεις που μπορεί να αποβούν πολύ χρήσιμες : • Αποδεχόμαστε και σεβόμαστε το παιδί όπως ακριβώς είναι. • Δεν πιέζουμε το παιδί να μπει στο δικό μας κόσμο, αλλά προσπαθούμε να κάνουμε εμείς ένα βήμα, ώστε να μπούμε στο δικό του κόσμο και να περπατήσουμε μαζί τη γέφυρα που ενώνει αυτούς τους δύο κόσμους. • Δουλεύουμε με βάση την κοινωνιομετρία, «μία μέθοδο διερεύνησης του δικτύου των διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται σε μία ομάδα, σε ένα πληθυσμό, σε μία τάξη και της θέσης που έχει το κάθε ένα μέλος σ’ αυτήν» (Moreno, 1934). Κοινωνιομετρικά παρατηρούμε τον τρόπο που συνδέεται και σχετίζεται το παιδί με άλλα άτομα μιας κοινωνικής ομάδας, της οικογένειάς του ή του ευρύτερου περιβάλλοντός του, αλλά ακόμα και τη θέση που κατέχουν διάφορα αντικείμενα που συμβολίζουν αφηρημένες ιδέες και πλευρές του εαυτού του, στην προσωπικότητά του. Επιβιβαζόμαστε μαζί με το παιδί σε ένα ταξίδι προς το άγνωστο, ενώ συνδεόμαστε με ό,τι κάνει το συγκεκριμένο παιδί να συνδέεται καλύτερα με το μέσα του, είτε είναι ένα άτομο, είτε ένα αντικείμενο, ένα παιχνίδι ή ένα κομμάτι ύφασμα. • Η τεχνική του σωσία και του καθρέφτη είναι πολύ βοηθητικές για να νιώσουμε τον κόσμο, όπως το νιώθει το ίδιο το παιδί, ενώ παράλληλα το ίδιο το παιδί μας νιώθει σαν έναν συνοδοιπόρο και σύντροφο μαζί. • Δεν υποθέτουμε ποτέ ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει, απλά επειδή δεν έχει αναπτυγμένες τις επικοινωνιακές του ικανότητες. Όταν του μιλάμε, ακόμα και αν δεν αναγνωρίζει όλες τις λέξεις που του λέμε, σίγουρα νιώθει τα συναισθήματα που εκφράζονται λεκτικά και σωματικά. • Είμαστε αυθόρμητοι και προσπαθούμε να βρίσκουμε τρόπους να νιώσει το παιδί μια περιέργεια να μας γνωρίσει και να έρθει πιο κοντά. • Εάν νιώσουμε οποιοδήποτε δισταγμό ή αμφιβολία μέσα μας για κάτι που κάνουμε, καλύτερα να το αφήσουμε γιατί δε θα δουλέψει, αφού το παιδί θα νιώσει οποιαδήποτε αβεβαιότητα δική μας. -Αναβιώνουν την κοινωνική διάσταση του εαυτού τους, -αναπτύσσουν την αίσθηση της αυτονομίας και της ελευθερίας, -νιώθουν την αποδοχή, την αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα, -συνεργάζονται και μοιράζονται κοινές εμπειρίες,διευρύνουν τη φαντασία και αναπτύσσουν τον αυθορμητισμό τους, -δοκιμάζουν να λειτουργήσουν μέσα από διαφορετικούς ρόλους,εκφράζουν τις επιθυμίες, τις ανάγκες & τα συναισθήματά τους.ται ψυχοπαθολογικά προβλήματα” αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα όχι μόνο εξέλιξης αλλά και υγείας Τα αποφασιστικής σημασίας ωφελήματα απο την ψυχοδραματική διαδικασία αθροίζονται κυρίως στο ότι έρχεται το κάθε παιδί έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του.Παραμένει ανοιχτό σ’ ό,τι καινούργιο προκύπτει, γίνεται πιο δεκτικό στην διαφορετικότητα κι έτσι μαθαίνει να δομεί σχέσεις αποδοχής κι όχι απόρριψης. Σκοπός του ψυχοδράματος στην εκπαίδευση είναι η ανάπτυξη και η διεύρυνση των ικανοτήτων και των νέων ρόλων του παιδιού, ώστε να μπορεί ν’ ανταποκριθεί με επαρκή τρόπο σε μια δεδομένη κατάσταση,σε μια δεδομένη στιγμή. Δηλαδή ο σκοπός είναι να μπορέσει το παιδί να ψηθεί,να συσχετιστεί και να ανταποκριθεί σε δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και σε καμια περιπτωση να μην καταλήξουν καποιοι δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης του παιδιού σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Με βάση τη συστηματική ανάλυση των ρόλων που έχει κάθε προσωπικότητα παιδιού, εκπαιδευτικού ή άλλου ειδικού, στόχος της ψυχοδραματικής αντίληψης είναι η ενίσχυση των υγιών πλευρών της προσωπικότητας, η ανάπτυξη του αυθορμητισμού και των ικανοτήτων εκείνων που θα βοηθήσουν το άτομο να ανταποκριθεί επαρκώς στις καταστάσεις της ζωής. Άλλωστε το παιχνίδι των παιδιών αποτελεί το καλύτερο πεδίο παρατήρησης και εφαρμογής του αυθορμητισμού. Ούτως η άλλως αποτελεί μια αγαπημένη των παιδιών διαδικασία γιατι να χρησιμοποιείται μόνο για διασκέδαση και αυτοέκφραση και να μην υπάρχει και σαν μια φυσική μορφή θεραπείας Στο Ψυχόδραμα, αντί κάποιος απλώς να μιλά για την οικογένειά του ή για ένα συμβάν στο σχολείο ή για μια προσωπική κατάσταση που τον απασχολεί, μπορεί να δημιουργήσει επί σκηνής ακριβώς αυτή τη συγκεκριμένη κατάσταση, όπως τη βιώνει. Μπορεί να μπει στη θέση των άλλων ατόμων που υπάρχουν στην συγκεκριμένη εικόνα, να γίνει ο ίδιος μαθητής, δάσκαλος, πατέρας, μητέρα, αδερφός και να μιλήσει απευθείας σε οποιοδήποτε άτομο υπάρχει μέσα στην κατάσταση που βιώνει, να εκφράσει λόγια και συναισθήματα που δεν έχουν ειπωθεί στην πραγματική ζωή και έτσι να απελευθερωθεί από όσα κρατάει μέσα του ανείπωτα. Συνδυάζοντας την έκφραση της σκέψης,των συναισθημάτων με τη δράση του σώματος, το ψυχόδραμα διεισδύει σε βάθος στην πραγματικότητα, όπως την βιώνει ο καθένας. Δια μέσω της ψυχοδραματικής διαδικασίας τα παιδιά: • Αποκτούν μια άλλη σχέση με το σώμα τους: Με τις ποικίλες ασκήσεις αποκτά τη δυνατότητα τόσο της χαλάρωσης κάθε μέλους του σώματός του, όσο και της επικέντρωσης σε κάθε σημείο αυτού, της συνειδητοποίησης του όγκου και του τόπου του σώματός του, των λειτουργιών που γίνονται μέσα του και κυρίως της αναπνοής, που σιγά-σιγά την εξασκεί και την αξιοποιεί. Το παιδί συνειδητοποιεί την ύπαρξή του μέσα στο χώρο, εξασκεί την αίσθηση του προσανατολισμού, κινείται ευχερέστερα και κατακτά το χώρο που το περιβάλλει. Οξύνει τις αισθήσεις του, νιώθει τις δυνάμεις που εκπέμπονται από το ίδιο του το σώμα προς τους γύρω του και αντίστροφα τις δυνάμεις που επενεργούν πάνω σ’ αυτό. Εξελίσσει την κίνησή του, μέσω της χειρονομίας και της έκφρασης του προσώπου. Μαθαίνει να εκφράζεται, να βρίσκει το ρυθμό του σώματός του. Συνδυάζει τις τέχνες στο σώμα του (ρυθμό, κίνηση, φωνή), τις βιώνει και τις εκφράζει δένοντάς τα με νέους δεσμούς. • Μεταλλάσσουν τη σχέση τους με τον εαυτό τους Μεταλλάσουν τη σχεση τους με τους άλλους Το παιδί παίζοντας με τους άλλους, τους πλησιάζει, συνεργάζεται μαζί τους και στην πράξη αποδέχεται όρια και περιορισμούς. Υποχωρεί ή διεκδικεί αν χρειαστεί ή οδηγείται σε μια τρίτη λύση για την πραγμάτωση του κοινού σκοπού. Υπολογίζει, σέβεται τον άλλον, διδάσκει και διδάσκεται. Με τις εναλλαγές των ρόλων τοποθετείται σε διάφορες θέσεις απ’ τις οποίες μαθαίνει να νιώθει τον άλλον και τα προβλήματά του. -Ευαισθητοποιούνται ως προς τις τέχνες Απ’ αυτή την ηλικία και μ’ αυτές τις εμπειρίες του δημιουργούνται ερωτηματικά και ερεθίσματα προς τις τέχνες. Εξοικειώνεται με διάφορα μουσικά ύφη, καλλιτεχνικές εκφράσεις διάφορων λαών, λαογραφικά στοιχεία, τελετουργίες (πρωτόγονων λαών), μα περισσότερο με διάφορες μορφές θεάτρου και λογοτεχνίας γενικά. -Μετατρέπουν τις γνώσεις σε βίωμα Οι γνώσεις μέσα από τις τεχνικές της εκδραμάτισης γίνονται βίωμα στο παιδί. Θα κυλήσουν στο είναι του και θα αφομοιωθούν. Μέσα από τη δράση και τη φωνή θα ενεργοποιηθεί όχι μόνο το νοητικό επίπεδο αλλά και το επίπεδο των αισθήσεων. -Διερευνούν τον εσωτερικό του κόσμο Το παιδί με τις διαδικασίες αυτές παίρνει απόσταση απ’ τις δεδομένες παραστάσεις που έχει για τον ίδιο του τον εαυτό και για τους άλλους και παρακινείται στην άντληση και ανεύρεση της ταυτότητάς του. Με τη δράση του στο χώρο της δραματοποίησης ανανεώνει, διευρύνει και οπου νομίσει μεταλλάσσει τα σύμβολά του. Παράλληλα οι επιθυμίες του βρίσκουν συμβολική πραγμάτωση και ικανοποίηση. Κινητοποιεί και αποδεσμεύει συγκινήσεις. Ο εσωτερικός κόσμος του παιδιού, οι επιθυμίες, τα άγχη, οι φόβοι, τα όνειρα, οι φαντασιώσεις παύουν να είναι εγκλωβισμένα και βρίσκουν διέξοδο προς τη δημιουργικότητα. Επιπλέον το παιδί επινοεί και ανακαλύπτει. Με την κινητοποίηση των γλωσσικών στοιχείων, την ευαισθητοποίηση της μουσικότητας, ποιητικότητας, κινητικότητας διαστέλλεται ο χωροχρόνος. Και το σπουδαιότερο είναι ότι μέσα από όλα αυτά, το παιδί βρίσκει πολλές δυνατότητες απόλαυσης, ενθουσιασμού και χαράς, που ανανεώνουν και πραγματώνουν το είναι του. .Τα παιδιά λοιπόν μέσα από το παιχνίδι τους «ανοίγουν» στη ζωή, καθώς δημιουργούν τα ίδια απεριόριστες δυνατότητες και μπορούν να ενισχυθούν στο να βρίσκουν διάφορες εναλλακτικές. Στο Ψυχόδραμα, ακόμα και οι πράξεις που φαντάζουν απίθανες,όπως η συνάντηση με ένα νεκρό συγγενή, μπορούν να γίνουν πραγματικότητα κι έτσι να καταλήξουν σε μια νέα δυναμική εσωτερίκευση ενός θετικού συναισθήματος. Γι’ αυτό και η συμβολική επίλυση ενός θέματος δεν πρέπει να υποτιμάται. Με το παραπάνω εννοούμε πως η λύση που δίνεται σε ένα θέμα – η επίλυση του δράματος – από το ίδιο το παιδί («πρωταγωνιστή») ακόμα κι αν δίνεται μέσα απ’ το παιχνίδι, εσωτερικεύεται, λειτουργεί ασυνείδητα στον ψυχισμό κι έτσι κάποια στιγμή θα έρθει η αλλαγή και η διορθωτική εμπειρία. Η εκδραμάτιση, περιέχοντας την ουσία του πειραματισμού και προσφέρει την δυνατότητα της πρόβας για την ζωή. Αποτελεί μια πιο ώριμη επέκταση του παιδικού παιχνιδιού, γι αυτό είναι ένας πολύ φυσικός και οικείος τρόπος δουλειάς προς τα παιδιά και τους μεγάλους. Η δουλειά του συντονιστή είναι, είτε χρησιμοποιώντας ψυχοδραματικές τεχνικές, είτε εργαλεία από άλλες εκφραστικές τέχνες, να βοηθήσει το παιδί να διερευνήσει και να νιώσει τις διαφορετικές πλευρές του θέματος που το απασχολεί, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγαλύτερη συνείδηση της κατάστασης που βιώνει και ταυτόχρονα να ενισχυθεί στο να επιλέγει και να δημιουργεί. Σ’ αυτό το σημείο θα αναφέρω τα στάδια Ανάπτυξης της Προσωπικότητας και τις βασικότερες θεραπευτικές τεχνικές στις οποίες αυτά εκφράζονται και αντικατοπτρίζονται κατά το Moreno, ο οποίος βασίστηκε στα δεδομένα της αναπτυξιακής ψυχολογίας και κυρίως στη σκέψη του Wallon. Τα παρακάτω στάδια είναι σημαντικά για την πρώτη φάση ανάπτυξης του παιδιού, καθώς συνδέονται με τη βαθύτερη δόμηση και συγκρότηση της προσωπικότητάς του: 1. το στάδιο της υπαρξιακής ταύτισης του Εγώ με το Εσύ, του υποκειμένου με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος, στο οποίο η τεχνική του επιτρέπει στο άτομο να βιώσει με τρόπο ενιαίο τα πράγματα και τον κόσμο γύρω του, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτο – αποδοχής, 2. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και της μοναδικότητάς του ως προσώπου, στο οποίο η τεχνική του προσφέρει στο άτομο τη δυνατότητα του προοδευτικού διαχωρισμού του Εγώ από το Εσύ, την δυνατότητα να συνειδητοποιήσει ότι είναι μοναδικό, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτεπίγνωσης 3. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και του Άλλου, στο οποίο η τεχνική της εισάγει το άτομο στον κόσμο του Άλλου, δουλεύοντας έτσι την ικανότητα του να μπαίνει στη θέση του άλλου. (ενσυναίσθηση) Κάποιες βασικές καθοδηγησεις που μπορεί να αποβούν πολύ χρήσιμες : • Αποδεχόμαστε και σεβόμαστε το παιδί όπως ακριβώς είναι. • Δεν πιέζουμε το παιδί να μπει στο δικό μας κόσμο, αλλά προσπαθούμε να κάνουμε εμείς ένα βήμα, ώστε να μπούμε στο δικό του κόσμο και να περπατήσουμε μαζί τη γέφυρα που ενώνει αυτούς τους δύο κόσμους. • Δουλεύουμε με βάση την κοινωνιομετρία, «μία μέθοδο διερεύνησης του δικτύου των διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται σε μία ομάδα, σε ένα πληθυσμό, σε μία τάξη και της θέσης που έχει το κάθε ένα μέλος σ’ αυτήν» (Moreno, 1934). Κοινωνιομετρικά παρατηρούμε τον τρόπο που συνδέεται και σχετίζεται το παιδί με άλλα άτομα μιας κοινωνικής ομάδας, της οικογένειάς του ή του ευρύτερου περιβάλλοντός του, αλλά ακόμα και τη θέση που κατέχουν διάφορα αντικείμενα που συμβολίζουν αφηρημένες ιδέες και πλευρές του εαυτού του, στην προσωπικότητά του. Επιβιβαζόμαστε μαζί με το παιδί σε ένα ταξίδι προς το άγνωστο, ενώ συνδεόμαστε με ό,τι κάνει το συγκεκριμένο παιδί να συνδέεται καλύτερα με το μέσα του, είτε είναι ένα άτομο, είτε ένα αντικείμενο, ένα παιχνίδι ή ένα κομμάτι ύφασμα. • Η τεχνική του σωσία και του καθρέφτη είναι πολύ βοηθητικές για να νιώσουμε τον κόσμο, όπως το νιώθει το ίδιο το παιδί, ενώ παράλληλα το ίδιο το παιδί μας νιώθει σαν έναν συνοδοιπόρο και σύντροφο μαζί. • Δεν υποθέτουμε ποτέ ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει, απλά επειδή δεν έχει αναπτυγμένες τις επικοινωνιακές του ικανότητες. Όταν του μιλάμε, ακόμα και αν δεν αναγνωρίζει όλες τις λέξεις που του λέμε, σίγουρα νιώθει τα συναισθήματα που εκφράζονται λεκτικά και σωματικά. • Είμαστε αυθόρμητοι και προσπαθούμε να βρίσκουμε τρόπους να νιώσει το παιδί μια περιέργεια να μας γνωρίσει και να έρθει πιο κοντά. • Εάν νιώσουμε οποιοδήποτε δισταγμό ή αμφιβολία μέσα μας για κάτι που κάνουμε, καλύτερα να το αφήσουμε γιατί δε θα δουλέψει, αφού το παιδί θα νιώσει οποιαδήποτε αβεβαιότητα δική μας. -Αναβιώνουν την κοινωνική διάσταση του εαυτού τους, -αναπτύσσουν την αίσθηση της αυτονομίας και της ελευθερίας, -νιώθουν την αποδοχή, την αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα, -συνεργάζονται και μοιράζονται κοινές εμπειρίες,διευρύνουν τη φαντασία και αναπτύσσουν τον αυθορμητισμό τους, -δοκιμάζουν να λειτουργήσουν μέσα από διαφορετικούς ρόλους,εκφράζουν τις επιθυμίες, τις ανάγκες & τα συναισθήματά τους.ται ψυχοπαθολογικά προβλήματα” αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα όχι μόνο εξέλιξης αλλά και υγείας Τα αποφασιστικής σημασίας ωφελήματα απο την ψυχοδραματική διαδικασία αθροίζονται κυρίως στο ότι έρχεται το κάθε παιδί έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του.Παραμένει ανοιχτό σ’ ό,τι καινούργιο προκύπτει, γίνεται πιο δεκτικό στην διαφορετικότητα κι έτσι μαθαίνει να δομεί σχέσεις αποδοχής κι όχι απόρριψης. Σκοπός του ψυχοδράματος στην εκπαίδευση είναι η ανάπτυξη και η διεύρυνση των ικανοτήτων και των νέων ρόλων του παιδιού, ώστε να μπορεί ν’ ανταποκριθεί με επαρκή τρόπο σε μια δεδομένη κατάσταση,σε μια δεδομένη στιγμή. Δηλαδή ο σκοπός είναι να μπορέσει το παιδί να ψηθεί,να συσχετιστεί και να ανταποκριθεί σε δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και σε καμια περιπτωση να μην καταλήξουν καποιοι δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης του παιδιού σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Με βάση τη συστηματική ανάλυση των ρόλων που έχει κάθε προσωπικότητα παιδιού, εκπαιδευτικού ή άλλου ειδικού, στόχος της ψυχοδραματικής αντίληψης είναι η ενίσχυση των υγιών πλευρών της προσωπικότητας, η ανάπτυξη του αυθορμητισμού και των ικανοτήτων εκείνων που θα βοηθήσουν το άτομο να ανταποκριθεί επαρκώς στις καταστάσεις της ζωής. Άλλωστε το παιχνίδι των παιδιών αποτελεί το καλύτερο πεδίο παρατήρησης και εφαρμογής του αυθορμητισμού. Ούτως η άλλως αποτελεί μια αγαπημένη των παιδιών διαδικασία γιατι να χρησιμοποιείται μόνο για διασκέδαση και αυτοέκφραση και να μην υπάρχει και σαν μια φυσική μορφή θεραπείας Στο Ψυχόδραμα, αντί κάποιος απλώς να μιλά για την οικογένειά του ή για ένα συμβάν στο σχολείο ή για μια προσωπική κατάσταση που τον απασχολεί, μπορεί να δημιουργήσει επί σκηνής ακριβώς αυτή τη συγκεκριμένη κατάσταση, όπως τη βιώνει. Μπορεί να μπει στη θέση των άλλων ατόμων που υπάρχουν στην συγκεκριμένη εικόνα, να γίνει ο ίδιος μαθητής, δάσκαλος, πατέρας, μητέρα, αδερφός και να μιλήσει απευθείας σε οποιοδήποτε άτομο υπάρχει μέσα στην κατάσταση που βιώνει, να εκφράσει λόγια και συναισθήματα που δεν έχουν ειπωθεί στην πραγματική ζωή και έτσι να απελευθερωθεί από όσα κρατάει μέσα του ανείπωτα. Συνδυάζοντας την έκφραση της σκέψης,των συναισθημάτων με τη δράση του σώματος, το ψυχόδραμα διεισδύει σε βάθος στην πραγματικότητα, όπως την βιώνει ο καθένας. Δια μέσω της ψυχοδραματικής διαδικασίας τα παιδιά: • Αποκτούν μια άλλη σχέση με το σώμα τους: Με τις ποικίλες ασκήσεις αποκτά τη δυνατότητα τόσο της χαλάρωσης κάθε μέλους του σώματός του, όσο και της επικέντρωσης σε κάθε σημείο αυτού, της συνειδητοποίησης του όγκου και του τόπου του σώματός του, των λειτουργιών που γίνονται μέσα του και κυρίως της αναπνοής, που σιγά-σιγά την εξασκεί και την αξιοποιεί. Το παιδί συνειδητοποιεί την ύπαρξή του μέσα στο χώρο, εξασκεί την αίσθηση του προσανατολισμού, κινείται ευχερέστερα και κατακτά το χώρο που το περιβάλλει. Οξύνει τις αισθήσεις του, νιώθει τις δυνάμεις που εκπέμπονται από το ίδιο του το σώμα προς τους γύρω του και αντίστροφα τις δυνάμεις που επενεργούν πάνω σ’ αυτό. Εξελίσσει την κίνησή του, μέσω της χειρονομίας και της έκφρασης του προσώπου. Μαθαίνει να εκφράζεται, να βρίσκει το ρυθμό του σώματός του. Συνδυάζει τις τέχνες στο σώμα του (ρυθμό, κίνηση, φωνή), τις βιώνει και τις εκφράζει δένοντάς τα με νέους δεσμούς. • Μεταλλάσσουν τη σχέση τους με τον εαυτό τους Μεταλλάσουν τη σχεση τους με τους άλλους Το παιδί παίζοντας με τους άλλους, τους πλησιάζει, συνεργάζεται μαζί τους και στην πράξη αποδέχεται όρια και περιορισμούς. Υποχωρεί ή διεκδικεί αν χρειαστεί ή οδηγείται σε μια τρίτη λύση για την πραγμάτωση του κοινού σκοπού. Υπολογίζει, σέβεται τον άλλον, διδάσκει και διδάσκεται. Με τις εναλλαγές των ρόλων τοποθετείται σε διάφορες θέσεις απ’ τις οποίες μαθαίνει να νιώθει τον άλλον και τα προβλήματά του. -Ευαισθητοποιούνται ως προς τις τέχνες Απ’ αυτή την ηλικία και μ’ αυτές τις εμπειρίες του δημιουργούνται ερωτηματικά και ερεθίσματα προς τις τέχνες. Εξοικειώνεται με διάφορα μουσικά ύφη, καλλιτεχνικές εκφράσεις διάφορων λαών, λαογραφικά στοιχεία, τελετουργίες (πρωτόγονων λαών), μα περισσότερο με διάφορες μορφές θεάτρου και λογοτεχνίας γενικά. -Μετατρέπουν τις γνώσεις σε βίωμα Οι γνώσεις μέσα από τις τεχνικές της εκδραμάτισης γίνονται βίωμα στο παιδί. Θα κυλήσουν στο είναι του και θα αφομοιωθούν. Μέσα από τη δράση και τη φωνή θα ενεργοποιηθεί όχι μόνο το νοητικό επίπεδο αλλά και το επίπεδο των αισθήσεων. -Διερευνούν τον εσωτερικό του κόσμο Το παιδί με τις διαδικασίες αυτές παίρνει απόσταση απ’ τις δεδομένες παραστάσεις που έχει για τον ίδιο του τον εαυτό και για τους άλλους και παρακινείται στην άντληση και ανεύρεση της ταυτότητάς του. Με τη δράση του στο χώρο της δραματοποίησης ανανεώνει, διευρύνει και οπου νομίσει μεταλλάσσει τα σύμβολά του. Παράλληλα οι επιθυμίες του βρίσκουν συμβολική πραγμάτωση και ικανοποίηση. Κινητοποιεί και αποδεσμεύει συγκινήσεις. Ο εσωτερικός κόσμος του παιδιού, οι επιθυμίες, τα άγχη, οι φόβοι, τα όνειρα, οι φαντασιώσεις παύουν να είναι εγκλωβισμένα και βρίσκουν διέξοδο προς τη δημιουργικότητα. Επιπλέον το παιδί επινοεί και ανακαλύπτει. Με την κινητοποίηση των γλωσσικών στοιχείων, την ευαισθητοποίηση της μουσικότητας, ποιητικότητας, κινητικότητας διαστέλλεται ο χωροχρόνος. Και το σπουδαιότερο είναι ότι μέσα από όλα αυτά, το παιδί βρίσκει πολλές δυνατότητες απόλαυσης, ενθουσιασμού και χαράς, που ανανεώνουν και πραγματώνουν το είναι του. .Τα παιδιά λοιπόν μέσα από το παιχνίδι τους «ανοίγουν» στη ζωή, καθώς δημιουργούν τα ίδια απεριόριστες δυνατότητες και μπορούν να ενισχυθούν στο να βρίσκουν διάφορες εναλλακτικές. Στο Ψυχόδραμα, ακόμα και οι πράξεις που φαντάζουν απίθανες,όπως η συνάντηση με ένα νεκρό συγγενή, μπορούν να γίνουν πραγματικότητα κι έτσι να καταλήξουν σε μια νέα δυναμική εσωτερίκευση ενός θετικού συναισθήματος. Γι’ αυτό και η συμβολική επίλυση ενός θέματος δεν πρέπει να υποτιμάται. Με το παραπάνω εννοούμε πως η λύση που δίνεται σε ένα θέμα – η επίλυση του δράματος – από το ίδιο το παιδί («πρωταγωνιστή») ακόμα κι αν δίνεται μέσα απ’ το παιχνίδι, εσωτερικεύεται, λειτουργεί ασυνείδητα στον ψυχισμό κι έτσι κάποια στιγμή θα έρθει η αλλαγή και η διορθωτική εμπειρία. Η εκδραμάτιση, περιέχοντας την ουσία του πειραματισμού και προσφέρει την δυνατότητα της πρόβας για την ζωή. Αποτελεί μια πιο ώριμη επέκταση του παιδικού παιχνιδιού, γι αυτό είναι ένας πολύ φυσικός και οικείος τρόπος δουλειάς προς τα παιδιά και τους μεγάλους. Η δουλειά του συντονιστή είναι, είτε χρησιμοποιώντας ψυχοδραματικές τεχνικές, είτε εργαλεία από άλλες εκφραστικές τέχνες, να βοηθήσει το παιδί να διερευνήσει και να νιώσει τις διαφορετικές πλευρές του θέματος που το απασχολεί, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγαλύτερη συνείδηση της κατάστασης που βιώνει και ταυτόχρονα να ενισχυθεί στο να επιλέγει και να δημιουργεί. Σ’ αυτό το σημείο θα αναφέρω τα στάδια Ανάπτυξης της Προσωπικότητας και τις βασικότερες θεραπευτικές τεχνικές στις οποίες αυτά εκφράζονται και αντικατοπτρίζονται κατά το Moreno, ο οποίος βασίστηκε στα δεδομένα της αναπτυξιακής ψυχολογίας και κυρίως στη σκέψη του Wallon. Τα παρακάτω στάδια είναι σημαντικά για την πρώτη φάση ανάπτυξης του παιδιού, καθώς συνδέονται με τη βαθύτερη δόμηση και συγκρότηση της προσωπικότητάς του: 1. το στάδιο της υπαρξιακής ταύτισης του Εγώ με το Εσύ, του υποκειμένου με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος, στο οποίο η τεχνική του επιτρέπει στο άτομο να βιώσει με τρόπο ενιαίο τα πράγματα και τον κόσμο γύρω του, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτο – αποδοχής, 2. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και της μοναδικότητάς του ως προσώπου, στο οποίο η τεχνική του προσφέρει στο άτομο τη δυνατότητα του προοδευτικού διαχωρισμού του Εγώ από το Εσύ, την δυνατότητα να συνειδητοποιήσει ότι είναι μοναδικό, δουλεύοντας έτσι το κομμάτι της αυτεπίγνωσης 3. το στάδιο της αναγνώρισης του Εγώ και του Άλλου, στο οποίο η τεχνική της εισάγει το άτομο στον κόσμο του Άλλου, δουλεύοντας έτσι την ικανότητα του να μπαίνει στη θέση του άλλου. (ενσυναίσθηση) Κάποιες βασικές καθοδηγησεις που μπορεί να αποβούν πολύ χρήσιμες : • Αποδεχόμαστε και σεβόμαστε το παιδί όπως ακριβώς είναι. • Δεν πιέζουμε το παιδί να μπει στο δικό μας κόσμο, αλλά προσπαθούμε να κάνουμε εμείς ένα βήμα, ώστε να μπούμε στο δικό του κόσμο και να περπατήσουμε μαζί τη γέφυρα που ενώνει αυτούς τους δύο κόσμους. • Δουλεύουμε με βάση την κοινωνιομετρία, «μία μέθοδο διερεύνησης του δικτύου των διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται σε μία ομάδα, σε ένα πληθυσμό, σε μία τάξη και της θέσης που έχει το κάθε ένα μέλος σ’ αυτήν» (Moreno, 1934). Κοινωνιομετρικά παρατηρούμε τον τρόπο που συνδέεται και σχετίζεται το παιδί με άλλα άτομα μιας κοινωνικής ομάδας, της οικογένειάς του ή του ευρύτερου περιβάλλοντός του, αλλά ακόμα και τη θέση που κατέχουν διάφορα αντικείμενα που συμβολίζουν αφηρημένες ιδέες και πλευρές του εαυτού του, στην προσωπικότητά του. Επιβιβαζόμαστε μαζί με το παιδί σε ένα ταξίδι προς το άγνωστο, ενώ συνδεόμαστε με ό,τι κάνει το συγκεκριμένο παιδί να συνδέεται καλύτερα με το μέσα του, είτε είναι ένα άτομο, είτε ένα αντικείμενο, ένα παιχνίδι ή ένα κομμάτι ύφασμα. • Η τεχνική του σωσία και του καθρέφτη είναι πολύ βοηθητικές για να νιώσουμε τον κόσμο, όπως το νιώθει το ίδιο το παιδί, ενώ παράλληλα το ίδιο το παιδί μας νιώθει σαν έναν συνοδοιπόρο και σύντροφο μαζί. • Δεν υποθέτουμε ποτέ ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει, απλά επειδή δεν έχει αναπτυγμένες τις επικοινωνιακές του ικανότητες. Όταν του μιλάμε, ακόμα και αν δεν αναγνωρίζει όλες τις λέξεις που του λέμε, σίγουρα νιώθει τα συναισθήματα που εκφράζονται λεκτικά και σωματικά. • Είμαστε αυθόρμητοι και προσπαθούμε να βρίσκουμε τρόπους να νιώσει το παιδί μια περιέργεια να μας γνωρίσει και να έρθει πιο κοντά. • Εάν νιώσουμε οποιοδήποτε δισταγμό ή αμφιβολία μέσα μας για κάτι που κάνουμε, καλύτερα να το αφήσουμε γιατί δε θα δουλέψει, αφού το παιδί θα νιώσει οποιαδήποτε αβεβαιότητα δική μας. -Αναβιώνουν την κοινωνική διάσταση του εαυτού τους, -αναπτύσσουν την αίσθηση της αυτονομίας και της ελευθερίας, -νιώθουν την αποδοχή, την αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα, -συνεργάζονται και μοιράζονται κοινές εμπειρίες,διευρύνουν τη φαντασία και αναπτύσσουν τον αυθορμητισμό τους, -δοκιμάζουν να λειτουργήσουν μέσα από διαφορετικούς ρόλους,εκφράζουν τις επιθυμίες, τις ανάγκες & τα συναισθήματά τους.
top of page
bottom of page