Το Οικογενειακό Ανάγλυφο είναι η τοποθέτηση ανθρώπων ή αντικειμένων μεταξύ τους, τα οποία απεικονίζουν τις συναισθηματικές σχέσεις της οικογένειας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Προσδιορίζει τη θέση του κάθε μέλους στο σύστημα, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τον γλύπτη. Κάθε μέλος της οικογένειας δημιουργεί ένα «ζωντανό» οικογενειακό πορτραίτο, τοποθετώντας τα μέλη μαζί και απεικονίζοντας με τον τρόπο αυτό τις στάσεις και τις σχέσεις τους μέσα στο χώρο, αντιπροσωπεύοντας έτσι τα συναισθήματα και τη δράση. Η ουσία της εμπειρίας κάθε μέλους μέσα στην οικογένεια συνοψίζεται και αντικατοπτρίζεται σε μια οπτική εικόνα. Οι Papp, Silvestein, Carter (1973), οι Duhl & Duhl και Kantor (1973) είναι μερικοί εκ των θεραπευτών οικογένειας που χρησιμοποιούν εκτεταμένα αυτήν την τεχνική.
Ο γλύπτης τοποθετεί ανθρώπους ή αντικείμενα για να εκφράσει τις σχέσεις μεταξύ τους, παρακάμπτοντας τις δυσκολίες επικοινωνίας, όπως η σιωπή, η μονοπώληση της συζήτησης ή η αμφισβήτηση. Τα συναισθήματα με αυτόν τον τρόπο μεταφράζονται σε παρατηρήσιμη συμπεριφορά. Τα συναισθήματα που έχουν μεταφερθεί από τις οικογένειες καταγωγής επηρεάζουν τις τωρινές σχέσεις και το γλυπτό μπορεί να αποκαλύπτει αυτά τα οικογενειακά πρότυπα σχέσεων, τις προβληματικές που τίθενται και τους ρόλους που διαδραματίζονται. Έτσι τόσο ο γλύπτης όσο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας κερδίζουν σε επίγνωση των συμπεριφορών τους.
Το Οικογενειακό Ανάγλυφο είναι ένα πολύπλευρο θεραπευτικό μέσο. Μπορεί να είναι επικεντρωμένο στο παρελθόν ή στο παρόν, μπορεί να είναι στατικό ή δυναμικό, μπορούν να χρησιμοποιηθούν υποκατάστατα, άψυχα αντικείμενα ή τα ίδια τα μέλη της οικογένειας, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιαδήποτε στιγμή, κατά τη διάρκεια της θεραπείας ή της διαγνωστικής διαδικασίας.
Η ομάδα των ατόμων που συμμετέχουν θα πρέπει να αποτελείται από τουλάχιστον 3 ή 4 άτομα και μέσα στην αίθουσα θα πρέπει να υπάρχουν και μερικά φορητά έπιπλα ή αντικείμενα τα οποία να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη θέση των επιπλέον ανθρώπων. Μπορεί να «παρουσιασθεί» είτε η τρέχουσα οικογένεια είτε η οικογένεια καταγωγής, συμπεριλαμβανομένου και κάποιου μέλους της ευρύτερης οικογένειας αν αυτό παραστεί αναγκαίο. Ο θεραπευτής εξηγεί στην οικογένεια ότι το Ανάγλυφο είναι μια χρήσιμη τεχνική για όλα τα μέλη, η οποία αποσκοπεί στο να παρουσιασθεί σε όλους το πώς λειτουργούν ως μέλη αυτής της οικογένειας. Μερικές φορές είναι ευκολότερο για κάποιον να εκδραματίσει αυτό που συμβαίνει παρά να το περιγράψει μέσω του λόγου.
Μέσω του Ανάγλυφου το κάθε μέλος μπορεί να δώσει τη δική του εκδοχή για την οικογένεια, τοποθετώντας τα υπόλοιπα μέλη (τους ανθρώπους ή τα αντικείμενα που τους αντικαθιστούν) καθέναν κάθε φορά στο χώρο της οικογένειας, έτσι ώστε οι στάσεις και οι «χωρικές» σχέσεις να αντιπροσωπεύουν δράση και συναισθήματα. Ο γλύπτης πρέπει να ενθαρρύνεται στο να χρησιμοποιεί το κάθε άτομο ως εύπλαστο μοντέλο, σαν να είναι από πλαστελίνη, ενθαρρύνεται να κινεί τα μέρη του σώματός του, έτσι ώστε να αντικατοπτρίζουν την «χωρική» τοποθέτηση των μελών της οικογένειας, τις φυσικές τους κινήσεις και τη συναισθηματική εγγύτητα ή απόστασή τους. Ο θεραπευτής μπορεί να πάρει τη θέση που θα του δώσει ο γλύπτης μέσα στην οικογένεια.
Ο γλύπτης μπορεί να κάνει αρκετές προσπάθειες τοποθέτησης έως ότου μείνει ικανοποιημένος από την εικόνα, θεωρώντας ότι αντικατοπτρίζει ακριβώς το οικογενειακό του σύστημα. Είναι σημαντικό να του επιτραπεί να τοποθετήσει τα άτομα της οικογένειάς του κατά τον τρόπο που εκείνος θεωρεί ότι η εικόνα αποδίδει την δική του ερμηνεία για την οικογένεια. Στα υπόλοιπα μέλη θα πρέπει να έχει γίνει σαφές ότι όταν έρθει η δική τους σειρά να κάνουν το ίδιο, θα έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις δικές τους εικόνες και ιδέες.
Αφού ο καθένας παρουσιάσει το πώς αντιλαμβάνεται τα υπόλοιπα μέλη κατά την παρούσα φάση, εν συνεχεία μπορεί να παρουσιάσει και τον ιδανικό τρόπο συσχέτισης μεταξύ τους, δηλαδή αυτόν που θα ήθελε να είναι. Ο θεραπευτής μπορεί να επεμβαίνει καθοδηγώντας ή προτείνοντας τρόπους και δυνατότητες. Αφού παρουσιασθεί η «ιδανική» πλευρά, μπορεί αργότερα να υπάρξουν αναφορές γι’ αυτό, έτσι ώστε να εκτιμηθεί και η εξέλιξη στη θεραπεία.
Ανεπιφύλακτα προτείνω αυτό το είδος μη λεκτικής επικοινωνίας και επίσπευσης της θεραπευτικής πορείας, μιας και τις περισσότερες φορές τα αισθήματα ντροπής, οι ανέκφραστες αντιπαραθέσεις, η μοναχικότητα, ο φόβος και η εχθρότητα εμποδίζουν την θεραπεία να προχωρά με γρήγορους ρυθμούς. Με αυτή την τεχνική ο θεραπευτής λαμβάνει πληροφορίες που σε άλλη περίπτωση θα αργούσαν πολύ να έρθουν σε γνώση του!
Επιπλέον όταν ο άνθρωπος και οι οικογένειες που βρίσκονται σε θεραπεία συμμετέχουν σε αυτήν ενεργά, αφενός καταργείται η αυθεντία του θεραπευτή και πολλαπλασιάζεται το θεραπευτικό γινόμενο!
Στο βιντεάκι που ακολουθεί μπορούμε να δούμε μια εξαίρετη θεραπεύτρια την V. Satir, σε μια μορφή οικογενειακού ανάγλυφου, η οποία έχοντας κοντά της κάποια μέλη της οικογένειας ενός ανθρώπου με προβλήματα μακροχρόνιας κατάχρησης ουσιών, προσπαθεί να ενώσει τα διαβρωμένα συναισθήματα των μελών της και να επαναδημιουργήσει υγιείς δεσμούς μεταξύ τους! Χάρη στις κινήσεις της και την διάταξη των μελών της οικογένειας (το οικογενειακό ανάγλυφο) αποκαλύπτει η κοπέλα, ότι η μητέρα της την έχει παραγκωνίσει και έχει αφοσιωθεί στην κατάσταση του αδελφού της (ο οποίος έχει και το πρόβλημα).
Όλη αυτή η ζωντανή εικόνα αλλά και το ισχυρό συναίσθημα που έχει πολύ ουσιαστικά αποτελέσματα λόγω της τεχνικής και της θεατρικότητας του ανάγλυφου είναι πολύτιμη, αφού τα συναισθήματα που εξάγονται πολύ δύσκολα και έπειτα από μεγάλο διάστημα θα μπορούσαν να εκφραστούν λεκτικά! Έτσι διευκολύνεται και η πρόοδος της θεραπείας και επισπεύδεται κάθε θετική εξέλιξη!
Βιβλιογραφία:
Hartman, Ann και Laird, Joan (1983). Οικογενειακή πρακτική κοινωνικής εργασίας. Νέα Υόρκη: Free Press.
Mattaini, Mark (1993). Περισσότερο από μια Χιλιάδες λέξεις: γραφικά για την κλινική πρακτική. Ουάσιγκτον DC: NASW Press.
Ackerman, NW. (1958). Ψυχολογία της Οικογενειακής Ζωής. Νέα Υόρκη: Basic Books.
Asen, E. (2002): Multiple family therapy: an overview. Journal of Family Therapy 24: 3 – 16.
Bowen, Μ. (1966). Η χρήση της θεωρίας της οικογένειας στην κλινική πρακτική. Πλήρης Ψυχιατρική, τόμος 7.
Bentovim A. (1979). Theories of Family Interaction and Techniques of Intervention. Journal of family therapy.
Costa L. (1991). Family sculpting in the Training of Marriage and Family Counselours. Counselor Education and Supervision.