Είναι μια λέξη και ταυτόχρονα ένα συναίσθημα το οποίο όλο και περισσότερο το ακούμε τελευταία γύρω μας και οι περισσότεροι από εμάς το αισθανόμαστε συχνά πυκνά!
Όλοι όμως σίγουρα σε κάποιες φάσεις και στιγμές ή ακόμη και περιόδους στη ζωή μας τον έχουμε νοιώσει,έχουμε απειληθεί από αυτόν ή και συνεχίζουμε σε μικρότερο η μεγαλύτερο βαθμό ,να συμβαδίζουμε μαζί του.
Ίσως σε αυτό το σημείο είναι και η κρίσιμη παράμετρος που διαχωρίζει και κατηγοριοποιεί αυτό το συναίσθημα σαν χρήσιμο η επιβλαβές.
Για να ξεχωρίσουμε τα πράγματα και να τα διευκρινίσουμε οριοθετώντας την φυσιολογική και αμυντική αντίδραση του ανθρώπου απέναντι σε ένα κίνδυνο ή σε μια απειλή κινδύνου.
Αυτή η κατάσταση εγρήγορσης την οποία ενεργοποιεί ο οργανισμός μας στην θέα ή στην σκέψη ενός πραγματικού κινδύνου, είναι ιδιαίτερα επωφελής στον άνθρωπο διότι του επιτρέπει να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει κάποιο φόβο ή φοβικό ερέθισμα και να οργανώσει έτσι καλύτερα την άμυνά του!
Στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι εξωτερικά ερεθίσματα ,τα οποία σε συνδυασμό με εσωτερικές ,δικές μας σκέψεις που πλάθονται ανάλογα με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα ,δημιουργούν μια κατάσταση (ή φέρουν τον εαυτό μας) σε μια κατάσταση φόβου από την οποία νιώθουμε ότι απειλούμαστε ή θα απειληθουμε.
Είναι δηλαδή μια αλληλουχία ερεθισμάτων εξωτερικών, την οποία εμείς ερμηνεύουμε με αρνητικές σκέψεις και διαθέσεις και που πολλές φορές μας βάζουν σε ένα φαύλο κύκλο ,από τον οποίο δύσκολα θα βγούμε
Ο πρώτος μας φόβος είναι το άγχος της επιβίωσης αμέσως μόλις γεννιόμαστε -ο φόβος του θανάτου και γιαυτό κατευθυνόμαστε άμεσα στην πηγή της ζωής ,την θηλή της μητέρας μας,που μας κρατά στη ζωή μέσω της θρέψης...
Έτσι ο φόβος παρόλο που είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα είναι και ένας έμφυτος μηχανισμός επιβίωσης και αυτοσυντήρησης και αυτοπροστασίας .
Ένας μηχανισμός που μας προειδοποιεί και μας κάνει να επαγρυπνούμε για να προστατευτούμε από “πραγματικές απειλές”που στηρίζονται σε γεγονότα
Οι φόβοι μπορεί να είναι αντανακλαστικοί ή έμφυτοι αλλά και επίκτητοι.
Το χαρακτηριστικό του φόβου είναι ότι πάντα αναφέρεται σε πραγματικούς κινδύνους και καθαρές απειλές και από εμάς εξαρτάται τι ποιοτικά χαρακτηριστικά θα δώσουμε σε αυτές τις πραγματικότητες και αν θα εκλογικεύσουμε και θα ζυγίσουμε το πόσο απειλητικές είναι για την ζωή μας και την ύπαρξή μας.
Σε αντίθεση οι φοβίες είναι υπερβολικές αντιδράσεις του οργανισμού μας ,οι οποίες δεν έχουν να κάνουν με πραγματικούς κινδύνους ,ούτε με αληθινές απειλές αλλά αυτές είναι υποκειμενικές και υπερβολικές αντιδράσεις μας απέναντι σε κάτι που δεν αποτελεί πραγματική απειλή ή τουλάχιστον όχι σε τέτοιο βαθμό που εμείς υποκειμενικά και αδικαιολόγητα αξιολογούμε και παράλογα και παθολογικά κατανοούμε.
Η ψευδής και υπερβολικά φοβική μας αντίδραση σε κάτι ουσιαστικά ακίνδυνο δεν μας εμποδίζει να θέσουμε τον εαυτό μας σε κατάσταση κινδύνου παρόλο που το πραγματικό ερέθισμα δεν δικαιολογεί κάτι τέτοιο!
Απλά είναι η υποκειμενική μας αντίδραση ,ο τρόπος με τον οποίο σκεπτόμαστε για το εξωτερικό ερέθισμα (αντικείμενο ή κατάσταση),που το κάνει να φαίνεται φοβερό και φοβικό στα δικά μας μάτια!
Η ψυχαναλυτική προσέγγιση μας διαφωτίζει λέγοντάς μας πως στις φοβίες μας το άγχος προκαλείται από μια ενδοψυχικη διαμάχη που μεταβιβάζεται σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο και στη συνέχεια γίνεται φόβος!
Η φοβία έχει την ίδια αιτιολογία με τις άλλες νευρώσεις,την προσπάθεια δηλαδή να αποφευχθεί το άγχος που προκαλεί η αναζωπύρωση μιας παιδικής νεύρωσης!
Αρκετά όμως διαφωτιστηκαμε για τους ορισμούς και τις διαφοροποιήσεις μεταξύ φόβου και φοβιών
Αυτό που απασχολεί τους περισσότερους από εμάς είναι ότι η καθημερινότητά μας επηρεάζεται τόσο δραστικά που υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής μας,μας αποκλείει συχνά από κοινωνικές και διαπροσωπικές επαφές και μας οδηγούν στην απομόνωση ,την απαξίωση του ίδιου του εαυτού μας και την μοναξιά...
Μάλιστα με δεδομένη την κατάσταση κρίσης που βιώνουμε εδώ και αρκετά χρόνια, με την απειλή και την απώλεια των εισοδημάτων μας ,της περιουσίας μας ή και της κοινωνικής και της επαγγελματικής μας θέσης ,οι φοβικές αυτές καταστάσεις έχουν καταφέρει να μας πρεσαρουν και μας δυσκολεύουν να ανταποκριθούμε στις καθημερινές μας προκλήσεις. Και πραγματικά έχουμε να κάνουμε με μια κατάσταση μη αναμενόμενη και πρωτοφανή για τους περισσότερους από εμάς, με παράγοντες απειλητικούς που θέτουν την ίδια την ικανότητα επιβίωσης μας δυσχερή και δύσκολα διαχειρίσιμη.
Ολόκληρο το φιλελεύθερο σύστημα και το χρηματικοοικονομικο καθεστώς διέπει όλες μας τις σχέσεις, αφού στηρίζει την επιβίωση,την ασφάλεια και τον αυτοπροσδιορισμό μας σαν άνθρωποι ,με βάση το χρήμα μονάχα και την ικανότητά μας να το παράγουμε.
Γιαυτό και η πλειοψηφία των συνανθρώπων μας ,που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ζούσε σε ένα προστατευμένο οικογενειακό περιβάλλον και έδινε προτεραιότητα στην συνέπεια με την οποία ανταποκρινόταν στις οικονομικές του υποχρεώσεις και στην κάλυψη και εκπλήρωση των ζητούμενων όλων των μελών της οικογένειας ,τώρα όχι μόνο δυσκολεύεται αλλά και ενίοτε δεν δύναται να αντεπεξέλθει σε αυτά.
Έτσι διαταράσσεται η αυτοεικονα του και η αυτοεκτίμηση του ,η αξιοπρέπειά του πληγώνεται ανεπανόρθωτα και δομικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους ,όπως η αξιοπρέπειά τους διαταράσσονται σοβαρά και επικίνδυνα.
Ένα τεράστιο άθροισμα από απειλητικές πιθανές πραγματικότητες ή δυνητικές καταστάσεις , όπως η ανεργία ,η απώλεια των εισοδημάτων ,η χειροτερεψη των συνθηκών διαβίωσης και των συνεπαγόμενων δεικτών υγείας αλλά και η στέρηση πιο μακροπρόθεσμων προοπτικών και προσδοκιών είναι δεδομένα που σίγουρα μας γεμίζουν ανασφάλειες και φόβους για το τι “μας ξημερώνει αύριο”,σε πολλούς από εμάς.
Σε πολλούς ανθρώπους ασυνείδητα ή και απωθημένα -καλά θαμμένοι και κρυμμένοι -φόβοι και φοβίες από το παρελθόν επιστρέφουν απειλητικά και καταδυναστεύουν την ύπαρξή μας , την οικογενειακή μας συνοχή και την κοινωνική μας ομόνοια.
Δεν ξέρω αν σε πολλούς ,μια κατάσταση αναμονής και εγκαρτέρησης,είναι βοηθητική και λειτουργεί θετικά .
Πάντως για τις φοβικές καταστάσεις ο χρόνος λειτουργεί σωρευτικά ,γιαυτό και εχθρικά και εναντιωματικά, απέναντι στα θέλω και στις επιδιώξεις μας.
Η δράση πρέπει να είναι το κύριο μέλημα μας ,μιας και ο φόβος κυριαρχεί και έχει διαποτίσει όλες τις εκφάνσεις και όλες τις δραστηριότητες της ζωής μας ...
Πολλώ δε μάλλον όταν αυτός -ο φόβος- διασπείρεται με μεγάλη ευκολία και ευχέρεια από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με τέτοιο σφοδρό και πλεονασματικό τρόπο, που τρομάζεις να δεις ένα δελτίο ειδήσεων ολόκληρο και να βγεις από την πόρτα του σπιτιού σου δίχως να
είσαι φορτωμένος με ανασφάλειες και φοβίες.
Ούτε εκεί μέσα, στο καταφύγιο του καθενός ,δεν μπορεί να παραμείνει αλώβητος από τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης και τους σπερνοντες τρομοκρατικές εξελίξεις και προοιωνίζοντας οικογενειακές τραγωδίες με πολύ δόση βίας και δραματοποίησης των ενδοοικογενειακων καταστάσεων και που αποτελούν καθημερινή αναφορά και έχουν περίοπτη θέση στα καθημερινά δελτία του τρόμου και της καταστροφής.
Το έντονο συναίσθημα του φόβου απέναντι σε ένα πιθανολογούμενο κίνδυνο προκαλεί βιοχημικές αλλαγές και ενεργοποιεί το αυτόνομο νευρικό σύστημα δημιουργώντας αντιδράσεις πάλης ή φυγής.
Ο φόβος ανήκει σε μια πρωτόγονη και αντανακλαστική ομάδα αντιδράσεων και είναι μια φυσική και αυθόρμητη κίνηση απέναντι σε μια απειλή, για τον άνθρωπο.
Κατά την διάρκεια και στην πορεία όμως της ζωής του ο άνθρωπος μαθαίνει να αντεπεξέρχεται στους φόβους του και να τους ελέγχει.
Η ψυχανάλυση δέχεται ότι πίσω από τις φοβίες υπάρχει κάποια σύγκρουση ,ενώ η ψυχολογία της μάθησης ερμηνεύει τις φοβίες μέσω της κλασικής σύνδεσης και την διατήρησή τους μέσω της συντελεστικής σύνδεσης
Οι φοβίες όμως που έχουν επίμονο χαρακτήρα και οι φοβικές νευρώσεις περιέχουν μια παράλογα φοβική και γιαυτό νευρωσική αντίδραση σε ερεθίσματα που δεν δικαιολογούν κάτι τέτοιο.
Έτσι στις περιπτώσεις αυτές, λόγω των νευρωσικών και παράλογων αντιδράσεων και σκέψεων, συνυπάρχουν φοβικές συνδέσεις με περισσότερα από ένα αντικείμενα ή καταστάσεις,δεν είναι δηλαδή μονοσυμπτωματικες αλλά διάχυτες στον άνθρωπο.
Με λίγα λόγια υιοθετεί παραπάνω από έναν παράλογο φόβο ένεκα της νευρωσικής φύσης των φόβων του.
Στα παιδιά που οι εμπειρίες τους είναι ακόμη πολύ περιορισμένες ,ο φόβος λειτουργεί σαν μέσο προστασίας απέναντι στους κινδύνους και έχει σημαντικότατο ρόλο στην επιβίωση τους.
Το να βοηθά κανείς τα παιδιά, να ξεφεύγουν από τα συναισθήματα της απειλής με την επικοινωνία που εμπεριέχει προσεκτικές προσεγγίσεις αντικειμένων και καταστάσεων από τα οποία προξενούνται οι φόβοι τους, είναι μια ισχυρή παρακαταθήκη στην πορεία τους προς την αυριανή τους ωριμότητα και την ευθυκρισία τους.
Κυρίως χρειάζεται να παίρνουμε στα σοβαρά τις αντιδράσεις φόβου των παιδιών και να μην τα αναγκάζουμε να κρύψουν τον φόβο τους(επειδή για παράδειγμα είναι άντρες και δεν πρέπει να φοβούνται), γιατί κάτι τέτοιο τα οδηγεί περισσότερο στην απώλεια της εμπιστοσύνης, παρα στην υπερνίκηση των φόβων τους.
Η αντίστασή μας σε οποιονδήποτε φόβο ή φοβία πρέπει να περιέχει την ορθολογική μας σκέψη ,να αποτελείται από την δραστηριοποίησή μας σε ότι αφορά την εξέλιξή μας ,η ενδοσκοπική και απαραίτητα πλέον ανανεωτική και επαναπροσδιοριστικη ματιά είναι ότι καλύτερη υπηρεσία μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας .
Αν παρόλα αυτά δεν μπορούμε να διευθετήσουμε την δυσφορία μας,τότε η συμβολή και η βοήθεια ενός ειδικού είναι απαραίτητη και ευπρόσδεκτη!
Όλες οι φοβίες μπορούν να αντιμετωπιστούν τόσο με την ψυχοθεραπεία και την θεραπεία συμπεριφοράς ,όσο και με χαλαρωτικές μεθόδους και ασκήσεις αυτοεμπιστοσυνης.
Στις θεραπείες προσπαθούμε μια απευαισθητοποίηση του ανθρώπου από το φοβικό αντικείμενο και μια κατανόηση της ψυχοσύνθεση μας (ίσως με έμφαση στις παιδικές εμπειρίες και στα πρώιμα ψυχικά τραύματα ,αν ακολουθούμε τη ψυχαναλυτική προσέγγιση).
Είναι σαφέστατα βοηθητικό τους φόβους μας, για να τους απομυθοποιήσουμε πρέπει πρώτα να τους αναγνωρίσουμε και να τους συγκεκριμενοποιήσουμε για να μπορέσουμε εν τέλει να τους αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά και να απαλλαγούμε από αυτούς!
Να παραμερίσουμε ντροπές και θυμούς, ενοχές,προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες και να είμαστε σε συνεχή επαφή και επαναδιαπραγμάτευση με τον εαυτό μας.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία: -"Φόβοι και φοβίες:αντιμετώπιση και θεραπεία του φόβου" Pieiffer Vera(ΠΑΙΦΕΡ ΒΈΡΑ)Μετάφραση:Μοσχοπουλου
Πολυ,Εκδόσεις Διόπτρα,Νοέμβριος 2003
- "Νικήστε τους φόβους σας"Pillay Srinivasan S.(Σρινιβασάν Πιλέι) Αθήνα 1/2012 Εκδόσεις:Ψυχογιός
-"Ο κλοιός του άγχους και τς φοβίας" Νίτσα Κακογιάννη
Εκδόσεις:Σαββαλας 2010
-"Η βιολογία του φόβου" Gerald Hutler,2007,Εκδόσεις: Πολύτροπον
-"Ο φόβος: ένα συναίσθημα" Αντώνης Χατζημωυσης,Εκδόσεις: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2014