Πολλοί άνθρωποι ανάμεσά μας που θέλουν να βελτιώσουν τα του εαυτού τους ωθούνται στο να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους και να συμβάλουν στην καλυτέρευση της αυτογνωσίας τους,επιχειρώντας να συμμετάσχουν σε κάποια ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Δεν αναφέρομαι αποκλειστικά και μόνο σε εκείνους που έχουν ή υποβόσκει κάποια παθολογία ή δυσχέρεια αλλά και σε περιπτώσεις και σε ανθρώπους που απλά επιθυμούν να σκάψουν το μέσα τους ,να ανακαλύψουν τα βαθύτερα τους εγώ και να ψηλαφίσουν κομμάτι κομμάτι κάποια θολά μέρη του εαυτού τους. Συνήθως εκείνα που θέλουν να εξελίξουν ή να αναδιαμορφώσουν σε πιο λειτουργικά και χρήσιμα για τους στόχους και τους σκοπούς τους αλλά και αυτά που στην διάρκεια παρουσιάζονται σαν αδιόρατα και μέχρι τότε υπήρχαν αλλά εν αγνοία τους. Φυσικά θα εχετε ακούσει για τις διάφορες σχολές και τα θεωρητικά τους σχήματα για την ψυχανάλυση και το ντιβάνι του ψυχοθεραπευτή και για μεθόδους που έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτηματα που κρίνονται ως τέτοια, όχι μονάχα απο την αποτελεσματικότητά τους αλλά και απο το αν μας ταιριαζουν ιδιοσυγκρασιακά ή και αισθητικά. Έτσι καθένας που θέλει να συμμετέχει σε μια τέτοια διαδικασία και ανάλογα με την προσωπικότητά του αλλά και την μέθοδο στην οποία θήτευσε ή του πρόσφερε διεξόδους, πράγματα και λύσεις στην ζωή του έχει την δική του άποψη και τον ανάλογο τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Σε τούτο το άρθρο θέλω να δώσω έμφαση και να αναδείξω την έννοια του ”προσώπου” που την ορίζω ως όχι απλά σημαντική αλλα κυρίαρχη για τον ελεύθερο, δημοκρατικό και εξατομικευμένα δημιουργικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζω τον θεραπευόμενο και τον κάθε συμμετέχοντα στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Έτσι σε αντίθεση με την ψυχαναλυτική θεώρηση και τον ρόλο της αυθεντίας που έχει ο θεραπευτής αλλά και στη μονομερή έκφραση μιας ερμηνευτικής των πραγμάτων, που όμως δεν μπορεί να ονομαστεί σχέση, στην ομαδική θεραπεία προκρίνουμε και το ενεργό και θεραπευτικό σχετίζεσθαι στο οποίο υπάρχει μια συνύπαρξη με κεντρική έννοια, την έννοια του προσώπου! Στην ψυχανάλυση έχουμε να κανουμε με δύο καθαρά δύο διακριτούς ρόλους, δύο “προσωπεία” τα οποία υπάρχουν πάντα σε αντιδιαστολή, εκ των οποίων το ένα είναι του θεραπευτή,του ειδήμονα,του ειδικού και που ειναι εξουσιαστικό και το άλλο του θεραπευόμενου ,του “αδαή”,του ”νευρωτικού” που δέχεται την ερμηνευτική προσέγγιση ενός συγκεκριμένου θεωρητικού συστήματος,άκριτα και θα έλεγα και μοιρολατρικά! Οι διατυπώσεις του ψυχοθεραπευτή γίνονται δεκτές χωρις αντίρρηση απο τον θεραπευόμενο, ο οποίος δεν έχει περιθώρια αντιλόγου και σχεδόν άκριτα δέχεται τις ερμηνευτικές του θεραπευτή ,ο οποίος κατά το δοκούν ερμηνεύει,χωρίς όμως να υπάρχει υποψία σχέσης αφού έχουμε να κάνουμε με δυο διαφορετικές οντότητες ,με ξεχωριστούς και συχνά αντιθετικούς ρόλους κι όχι και σε καμιά περίπτωση με δύο πρόσωπα. Η διαφοροποίηση στην ομαδική ψυχοθεραπεία που έχει ως κεντρική έννοια αυτήν του “προσώπου”, η οποία ενδυναμώνει την αμοιβαιότητα ,ενθαρρύνει τις διαφορετικές οπτικές της κάθε στιγμής και του κάθε γεγονότος και που σε αντίθεση με την δογματική, μονομερή και κατά βάση ερμηνευτική δραστηριότητα του ενός,του θεραπευτή, εμπεριέχει την παρουσία πολλαπλών ρόλων μεταξύ των μελών αλλα κυρίως προωθεί την ανάδειξη του εαυτού του καθενός και τη δημιουργία αληθινών σχέσεων στο “εδώ και τώρα”,το πολύτιμο,θεραπευτικό και ευεργετικό “σχετίζεσθαι”! Έτσι το κάθε εγώ όχι μόνο υπάρχει στην ομαδική διαδικασία αλλά είναι δρών και σχετίζεται με τα υπόλοιπα εγώ που συμμετέχουν στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία καταγράφοντας αλληλοπροσεγγίσεις, κατακτώντας αλληλοβοήθειες ,δημιουργώντας αλληλοκατανόησεις αλλά και μέσα από τις πολυποίκιλες εναλλαγές των καταστάσεων και τις διαφορετικές θέσεις που λαμβάνουν χώρα δημιουργούν θετικά και θεραπευτικά αποτελέσματα και ενισχύουν την θέση του θεραπευόμενου. Τον διευκολύνουν να κοιτάξει τον εαυτό του από διάφορες οπτικές γωνίες και θεάσεις που εμπλουτίζουν την σκέψη του και του προσφέρουν εναλλακτικές. Στην πιο προσεκτική εξέταση της έννοιας του προσώπου, εστιάζουμε στην ετυμολογία και ερμηνεία του ρήματος “ορώ” απο τον Αριστοτέλη που μας παραπέμπει στην ολόπλευρη θεαση και την εμπρόσωπη επικοινωνία που είναι μια επικοινωνία πολύπλευρη και ολοκληρωμένη. Το πρόσωπο είναι φορέας ιδεών και θέσεων και τιμάται αναλόγως η κατά πρόσωπο επικοινωνία ! Με την ομαδική θεραπεία και την εμπρόσωπη λοιπόν επικοινωνία που οφείλεται σαφώς και στην διάταξη την κυκλική των μελών της ομάδας ,όλοι οι συμμετέχοντες είναι αμοιβαία ορατοί ο ένας από και προς τον άλλον και μάλιστα από διαφορετικές οπτικές γωνίες κάθε φορά αλλά και σε κάθε ξεχωριστή στιγμή του “εδώ και τώρα” . Γι αυτό και υπάρχει και ευδοκιμεί η δυνατότητα για την δημιουργία συνεχών εναλλαγών και διαφορετικών θέσεων και θεάσεων πράγμα που ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να δοκιμάσει τον εαυτό του σε διάφορους ρόλους,να διερευνά τον εαυτό του από τις διάφορες θέσεις και εν τέλει του κάνει πιο εύκολη και πολύ πιο πιθανή την δημιουργία και την ανάδειξη του πραγματικού του εαυτού. Οταν εισαι ορατός από πολλές διαφορετικές γωνίες και εκτίθεσαι στις γνώμες και στα βλέμματα των υπόλοιπων συμμετεχόντων το Εγώ σου βρίσκεται σε μια συνεχή δράση,σε μια συνεχή προσπάθεια που μέσα από τις εναλλαγές και τους διαφορετικούς ρόλους θα έρχεται όλο και πιο κοντά στη δική του ανάδειξη και εδραίωση του πραγματικού του εαυτού και μάλιστα με ιδιαίτερη σαφήνεια. Αλλα και η συνεχής αλληλεπίδραση και η ταυτόχρονη καλλιέργεια πραγματικών σχέσεων στο “εδώ και τώρα” στο συνεχές και διαφοροποιημένο αλλά παρον καθε φορα “σχετίζεσθαι”μας οδηγει στο να αποκομιζουμε μια πληρεστερη και διεξοδικότερη άποψη για τον εαυτό μας μας βοηθά να μπαίνουμε και να εργαζόμαστε πάνω σε πολλές αυτοαναρωτήσεις, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που μας δίνονται μέσα από την ομαδική και σχεσιακή διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Ο θεραπευτής παρεμβαίνει όσο το δυνατόν λιγότερο και μόνο όταν πρέπει ή νομιζει οτι πρέπει εξασθενόντας τον αντιθεραπευτικό ρόλο της αυθεντίας αφού δίνει την ευκαιρία στην ομάδα να παίξει αυτόν τον ρόλο και να αναλάβει την πολύμορφη,πολύχρωμη και πολύπλευρη θέαση που μόνο η ομάδα μπορεί να του χαρίσει. Διανθίζει την θέασή του θεραπευόμενου για τον εαυτό του, γεγονός που θα προωθήσει την εξέλιξή του και την αναζήτησή του σε νέα δεδομένα που μέχρι τότε δεν του ήταν ορατά. Ο ίδιος ο θεραπευόμενος νιώθοντας κι αυτός άνετα μέσα σε αυτό ξετυλίγει νέες και κρυφές πλευρές του εαυτού του ανεξερεύνητα εγώ του και μέσα από την υποδειγματική λειτουργία μιας ομάδας έχει την δυνατότητα να βγει απο τον εαυτό του και να τον εκθέσει, να τον δει απο έξω και σαν ένας άλλος,ένας ξένος, να τον δει πιο αντικειμενικά και πιο ολόπλευρα,εξερευνώντας τον και παρατηρώντας τον στο “εδώ και τώρα”! Αυτό δίνει πραγματικά εξαιρετικά αποτελέσματα και όσο κυριαρχεί πάνω στον εαυτό του τόσο κάνει όλο και πιο αυθεντική την ύπαρξη του και το σχετίζεσθαι του παράγωντας θεραπευτικά αποτελέσματα! Οσο πιο πολύ αναρωτιέται για τον εαυτό του τοσο λιγότερο του ταιριάζουν και τον διευκολύνουν οι αυθεντίες και οι από μηχανής θεοί που τάχα θα δώσουν λύση στο πρόβλημά του! Έχει την ευκαιρία να ρίξει φως στην πολύπλευρη και από διαφορετικές θεάσεις σύνθεση των ιδιαιτεροτήτων του εαυτού του μέσα από την ομαδική διαδικασία και εκεί μέσα του θα βρει τις λύσεις του και θα ανακαλύψει τις απαντήσεις που ζητά! Κι όχι να αποφασίζει άλλος για τον ίδιο έστω μέσα από μια θεωρητική αλλά όντως στείρα διαδικασία που δεν τον εμπεριέχει σαν κομμάτι της λύσης κι ούτε έχει την δυνατότητα να την συνδιαμορφώσει. Μόνο στην ομαδική διαδικασία και μέσα από έναν αληθινό και αυθεντικό διάλογο δομεί τις αρχές,τις αξίες και τις πράξεις που τον αφορούν και τον εκπροσωπούν! Με την αυθαίρετη ερμηνειολογία χάνουμε την ευκαιρία άσκησης της ψυχοθεραπείας με πιο ελεύθερα ,πιο ανθρώπινα και πιο αντιεξουσιαστικά χαρακτηριστικά αλλά αυτήν μέσω των πολλών και διαφορετικών θεάσεων (που έχει ο θεραπευόμενος για τον εαυτό του και για τους άλλους,την υπόλοιπη ομάδα για τον έναν αποκομίζει μια πληρέστερη και διεξοδικότερη άποψη για τον εαυτό του ,την οποία και μόνος του αλλά και με την συνδρομή της ομάδας μπορεί να αξιοποιήσει)! Όπως πολύ ορθά μας επισημαίνει ο Ι Τσέγκος: “Η μεν ψυχανάλυση είναι μια ψυχολογία της νοήσεως, ενώ οι άλλες ομαδικές προσεγγίσεις προσπαθούν για μια ψυχολογία ̈της καρδιάς και των συναισθημάτων”. Φυσικά και χρειάζεται και ο νους σε μια θεραπευτική διαδικασία,όπως και τα συναισθήματα! Με άλλα λόγια μια ψυχοθεραπεία που λαμβάνει υπόψη όλες τις θεάσεις ,τις πλευρές και τα μέρη του “προσώπου”.
Μια ψυχοθεραπεία του προσώπου!
*Μια καλή ομάδα γεννά και αναπτύσει ,πλάθει και ανατρέφει το πιο πολύτιμο προϊόν.
Τον άνθρωπο!
S.H.Foulkes 1948