Δεν αναφέρομαι αποκλειστικά και μόνο σε εκείνους που έχουν μια διάγνωση ενεργή ή υποβόσκει κάποια ψυχοπαθολογία,μια δυσχέρεια αλλά και σε περιπτώσεις και σε ανθρώπους που απλά επιθυμούν να σκάψουν,να ανακαλύψουν το μέσα τους, να διερευνήσουν, να ερθουν σε επαφη με τα βαθύτερα κομμάτια του Εγώ και να ψηλαφίσουν κομμάτι κομμάτι θολά, ασυνείδητα μέρη του εαυτού τους.
Κι είναι συνήθως εκείνα που θέλουν να εξελίξουν ή και να αναδιαμορφώσουν σε πιο λειτουργικά,πιο χρήσιμα για τους ίδιους,τους στόχους και τους σκοπούς τους,αλλά και αυτά που στην διάρκεια παρουσιάζονται σαν αδιόρατα και μέχρι τότε μπορεί μεν να υπήρχαν αλλά πιθανά σε λανθάνουσα μορφή και αγνοούταν η ύπαρξη τους.
Φυσικά θα έχετε ακούσει για τις διαφορετικές σχολές και τα θεωρητικά τους υπόβαθρα και σχήματα, για την ψυχανάλυση και το ντιβάνι του ψυχοθεραπευτή και για μεθόδους που έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και που κρίνονται ως τέτοια, όχι μονάχα απο την αποτελεσματικότητά τους αλλά και από το αν μας ταιριάζουν,είτε ιδιοσυγκρασιακά,είτε και αισθητικά…
Έτσι ο καθένας μας που συμμετέχει σε μια τέτοια διαδικασία κι ανάλογα με την προσωπικότητά μας αλλά και την μέθοδο στην οποία θητεύσαμε ή μας πρόσφερε διεξόδους,πράγματα και λύσεις στην ζωή μας,έχουμε την δική μας άποψη και τον ανάλογο τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Σε τούτο το άρθρο θέλω να δώσω έμφαση και να αναδείξω την έννοια του ”προσώπου” που την ορίζω όχι απλά σαν σημαντική αλλά πραγματικά σαν κυρίαρχη για τον ελεύθερο, δημοκρατικό και εξατομικευμένα δημιουργικό τρόπο με τον οποίο προσωπικά αντιμετωπίζω τον θεραπευόμενο και τον κάθε συμμετέχοντα στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Έτσι σε αντίθεση με την ψυχαναλυτική θεώρηση και τον ρόλο της αυθεντίας που έχει ο θεραπευτής αλλά και στη μονομερή έκφραση μιας ερμηνευτικής αντίληψης των πραγμάτων, που όμως δεν μπορεί να ονομαστεί σχέση, στην ομαδική θεραπεία πρωτίστως προκρίνουμε τον ενεργό και θεραπευτικό ρόλο του "σχετίζεσθαι" και στο οποίο η έννοια του προσώπου ενυπάρχει σαν κεντρική και πολύτιμη έννοια και λαμβάνει χώρα εν μεσω της συνύπαρξης στην ομάδα!
Στην ψυχανάλυση έχουμε να κάνουμε με δύο καθαρά δύο διακριτούς ρόλους, με δύο “προσωπεία” τα οποία υπάρχουν πάντα σε αντιδιαστολή, εκ των οποίων το ένα είναι του θεραπευτή, του ειδήμονα, του ειδικού και που είναι εξουσιαστικό και το άλλο του θεραπευόμενου,του “αδαή”, του ”νευρωτικού” που δέχεται την ερμηνευτική προσέγγιση ενός συγκεκριμένου θεωρητικού συστήματος,άκριτα,αναντίρρητα και θα έλεγα εν πολλοίς και μοιρολατρικά!
Οι διατυπώσεις του ψυχοθεραπευτή γίνονται δεκτές δίχως την παραμικρή αντίρρηση απο τον θεραπευόμενος κι ο οποίος δεν έχει περιθώρια αντιλόγου και σχεδόν άκριτα δέχεται όλες τις ερμηνευτικές του θεραπευτή,που κατά το δοκούν ερμηνεύει…
Δεν υφίσταται καμία υποψία σχέσης,μιας κι έχουμε να κάνουμε με δυο διαφορετικές οντότητες,με δυο ξεχωριστούς και συχνά αντιθετικούς ρόλους και σε καμιά περίπτωση με δύο πρόσωπα.
Η διαφοροποίηση στην ομαδική ψυχοθεραπεία που έχει ως κεντρική έννοια αυτήν του “προσώπου”, η οποία ενδυναμώνει την αμοιβαιότητα, ενθαρρύνει τις διαφορετικές οπτικές της κάθε στιγμής,του κάθε γεγονότος και που σε αντίθεση με την δογματική, την στείρα,την μονομερή και κατά βάση ερμηνευτική δραστηριότητα του ενός, του θεραπευτή, στην εμπρόσωπη ομαδική ψυχοθεραπεία εμπεριέχονται παρουσίες πολλαπλών ρόλων μεταξύ των μελών.
Έτσι οι συμμετέχοντες ωθούνται στην ανάδειξη του εαυτού τους και στη δημιουργία αληθινών σχέσεων στο “εδώ και τώρα” δια μέσω του πολύτιμου,του θεραπευτικού κι ευεργετικού “σχετίζεσθαι”.
Το Εγώ όχι μόνο υπάρχει στην ομαδική διαδικασία αλλά είναι δρών και σχετίζεται με τα υπόλοιπα Εγώ των υπόλοιπων συμμετεχόντων, οι οποίοι ενεργά συμμετέχουν στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία καταγράφοντας αλληλοπροσεγγίσεις και κατακτώντας αλληλοβοήθειες, δημιουργούν αλληλοκατανόησεις και μέσα από αυτές τις πολυποίκιλες εναλλαγές των καταστάσεων και των διαφορετικών ρόλων και θέσεων που λαμβάνουν χώρα, δημιουργούν θετικά και θεραπευτικά αποτελέσματα και ενισχύουν την θέση του καθενός θεραπευόμενου.
Τον διευκολύνουν σε κάθε περίπτωση να κοιτάξει μέσα στον εαυτό του κι από διάφορες οπτικές γωνίες και θεάσεις που εμπλουτίζουν την σκέψη του και του προσφέρουν πρόσφορες και δυνητικές εφαρμόσιμες εναλλακτικές στο παρακάτω της ζωής του.
Σε μια πιο προσεκτική εξέταση της έννοιας του "προσώπου", εστιάζουμε στην ετυμολογία και ερμηνεία του ρήματος “ορώ” απο τον Αριστοτέλη, μας παραπέμπει στην ολόπλευρη θέαση και την εμπρόσωπη επικοινωνία, τη κατεξοχήν επικοινωνία, που είναι πολύπλευρη και ολοκληρωμένη.
Το πρόσωπο είναι φορέας ιδεών και θέσεων και τιμάται αναλόγως η κατά πρόσωπο επικοινωνία!
Με την ομαδική θεραπεία και την εμπρόσωπη λοιπόν επικοινωνία που οφείλεται σαφώς και στην κυκλική διάταξη των μελών της ομάδας,όλοι οι συμμετέχοντες είναι αμοιβαία ορατοί ο ένας από και προς τον άλλον και μάλιστα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, κάθε φορά αλλά και σε κάθε ξεχωριστή στιγμή του “εδώ και τώρα”της ομάδας.
Γι αυτό και υπάρχει και ευδοκιμεί η δυνατότητα για την δημιουργία συνεχών εναλλαγών και διαφορετικών θέσεων και θεάσεων πράγμα που μέσω της αποδοχής, της κατανόησης και της ενσυναίσθησης, ενθαρρύνει τους θεραπευόμενους να δοκιμάσουν τον εαυτό τους σε διάφορους ρόλους.
Να διερευνά τον εαυτό του από τις διάφορες θέσεις και εν τέλει να γίνεται για τον ίδιο πιο εύκολη και πολύ πιο πιθανή η δημιουργία και η ανάδειξη του πραγματικού και ιδανικού τους εαυτού.
Όταν είσαι ορατός από πολλές διαφορετικές γωνίες κι εκτίθεσαι στις γνώμες και στα βλέμματα των υπόλοιπων συμμετεχόντων το Εγώ σου βρίσκεται σε μια συνεχή δράση, σε μια συνεχή προσπάθεια που μέσα από τις συνεχείς εναλλαγές και τους διαφορετικούς ρόλους που δοκιμάζει, έρχεται όλο και πιο κοντά στη ανάδειξη και εδραίωση του πραγματικού,του πιο γνήσιου εαυτού τους ή και σε ταιριαστές κι επιθυμητές απο τους ίδιους εκδοχές εαυτού και που θα ήθελαν δυνητικά να ενσωματώσουν..
Αλλά και η συνεχής αλληλεπίδραση και η ταυτόχρονη καλλιέργεια πραγματικών σχέσεων στο “εδώ και τώρα” στο συνεχώς διαφοροποιημένο αλλά με σταθερή και διαρκή παρουσία “σχετίζεσθαι” μας οδηγεί στο να αποκομίζουμε μια πληρέστερη και διεξοδικότερη άποψη για τον εαυτό μας μας βοηθά να μπαίνουμε και να εργαζόμαστε πάνω σε πολλές και διαφορετικές αυτοαναρωτήσεις, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που μας δίνονται μέσα από την ομαδική και σχεσιακή διαδικασία της ψυχοθεραπείας.
Ο θεραπευτής παρεμβαίνει όσο το δυνατόν λιγότερο και μόνο όταν πρέπει ή νομίζει ότι πρέπει εξασθενώντας τον αντι-θεραπευτικό ρόλο της αυθεντίας αφού δίνει την ευκαιρία στην ομάδα να παίξει αυτόν τον ρόλο και να αναλάβει την πολύμορφη, πολύχρωμη και πολύπλευρη θέαση που μόνο η ομάδα μπορεί να του χαρίσει.
Διανθίζει την θέαση του θεραπευόμενου για τον εαυτό του γεγονός που θα προωθήσει την εξέλιξή του και την αναζήτησή του σε νέα δεδομένα που μέχρι τότε δεν του ήταν ορατά.
Ο ίδιος ο θεραπευόμενος νιώθοντας κι αυτός άνετα μέσα σε αυτό και ξετυλίγει νέες και κρυφές πλευρές του εαυτού του ανεξερεύνητα Εγώ του και μέσα από την υποδειγματική λειτουργία μιας ομάδας, έχει την δυνατότητα να βγει απο τον εαυτό του και να τον εκθέσει, να τον δει απο έξω, απο απόσταση και σαν ένας άλλος,ένας ξένος, να τον δει πιο αντικειμενικά και πιο ολόπλευρα, εξερευνώντας τον και παρατηρώντας τον στο “εδώ και τώρα”.
Αυτό δίνει εξαιρετικά αποτελέσματα και όσο κυριαρχεί πάνω στον εαυτό του, τόσο περισσότερο αυθεντικοποιεί την ύπαρξή του και διαμέσω του "σχετίζεσθαι" παράγει διαρκώς όλο και περισσότερα θεραπευτικά αποτελέσματα!
Όσο πιο πολύ αναρωτιέται για τον εαυτό του τόσο λιγότερο του ταιριάζουν και τον διευκολύνουν οι αυθεντίες και οι "από μηχανής θεοί" που τάχα θα δώσουν λύση στο πρόβλημά του!
Έχει την ευκαιρία να ρίξει φως στην πολύπλευρη και από διαφορετικές θεάσεις σύνθεση των ιδιαιτεροτήτων του εαυτού του μέσα από την ομαδική διαδικασία.
Κι εκεί μέσα έχει περισσότερες προοπτικές να βρει τις λύσεις του και να ανακαλύψει τις απαντήσεις που του ταιριάζουν και που ζητά!
Κι όχι να αποφασίζει άλλος για τον ίδιο, έστω μέσα από μια θεωρητική αλλά όντως στείρα διαδικασία που δεν τον εμπεριέχει σαν κομμάτι της λύσης κι ούτε έχει την παραμικρή δυνατότητα να την συνδιαμορφώσει.
Μόνο στην ομαδική διαδικασία και μέσα από έναν αληθινό και αυθεντικό διάλογο δομεί τις αρχές, τις αξίες και τις πράξεις που τον αφορούν και που τον εκπροσωπούν!
Με την αυθαίρετη ερμηνειολογία χάνουμε την ευκαιρία άσκησης της ψυχοθεραπείας με πιο ελεύθερα, πιο ανθρώπινα και πιο αντιεξουσιαστικά χαρακτηριστικά αλλά αυτή μέσω των πολλών και διαφορετικών θεάσεων (που έχει ο θεραπευόμενος για τον εαυτό του και για τους άλλους, την υπόλοιπη ομάδα….για τον έναν να αποκομίσει μια πληρέστερη και διεξοδικότερη άποψη για τον εαυτό του, την οποία και μόνος του αλλά και με την συνδρομή της ομάδας μπορεί να αξιοποιήσει).
Όπως πολύ ορθά μας επισημαίνει ο Ι.Κ. Τσέγκος:
"Η μεν ψυχανάλυση είναι μια ψυχολογία της νοήσεως, ενώ οι άλλες ομαδικές προσεγγίσεις προσπαθούν για μια ψυχολογία της καρδιάς και των συναισθημάτων".
Φυσικά και χρειάζεται και ο νους σε μια θεραπευτική διαδικασία, όπως και τα συναισθήματα!
Με άλλα λόγια μια ψυχοθεραπεία που λαμβάνει υπόψη όλες τις θεάσεις, τις πλευρές και τα μέρη ενός δρων “προσώπου”...
Μια ψυχοθεραπεία του "προσώπου"!
* Μια καλή ομάδα γεννά και αναπτύσει, πλάθει και ανατρέφει το πιο πολύτιμο προϊόν.
Τον άνθρωπο!
S.H.Foulkes, 1948