Οι σχέσεις των ανθρώπων ήταν και θα είναι πάντοτε ένα ευρύ πεδίο, όπου διατυπώνονται πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους απόψεις και θέσεις, ανάλογα με το πλαίσιο που αυτές εντάσσονται και δημιουργούνται και με το ποιες λειτουργίες εξυπηρετούν και νοηματοδοτούν.
Με θέσφατο την αυτοδιάθεση και αυτοδιαχείριση του κάθε ανθρώπου πάνω στη ζωή του, όσο κι αν αυτό δεν ισχύει, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων και οι μορφές που αυτές
παίρνουν για τις οποίες έχουν τόσα πολλά γραφτεί και ειπωθεί που θα μπορούσαν να καλύψουν μια βιβλιοθήκη αρκετών τετραγωνικών!
Ένα σύνηθες και για πολλούς επιθυμητό σχήμα, για κάποιους και σκοπός ζωής, είναι ο θεσμός του γάμου και η επικείμενη τεκνοποίηση.
Ξεκινώντας, μπορούμε να ισχυριστούμε και να ενστερνιστούμε ότι, όταν κάποιος πραγματοποιεί μια τέτοια κίνηση στη ζωή του, έχει τις καλύτερες των προθέσεων και, φυσικά, επιθυμεί την καλύτερη δυνατή εξέλιξη ως προς αυτό το εγχείρημά του! Απ’ την άλλη, και με δεδομένη την πραγματικότητα, είναι καταφανές ότι αυτό δεν γίνεται όλες τις φορές δυνατόν και ζευγάρια που ξεκίνησαν με τους καλύτερους οιωνούς την κοινή τους ζωή δεν είχαν την ανάλογη συνέχεια και το διαζύγιο έγινε γεγονός που απαντάται πολύ συχνότερα στις μέρες μας.
Ως εδώ τα πράγματα καλώς ή κακώς μπορούν να τροποποιηθούν, να ξεχαστούν και να διευθετηθούν με τέτοιο τρόπο που οι εμπλεκόμενοι εύκολα ή δυσκολότερα μεταβολίζουν αυτή την εμπειρία τους και προχωρούν στην ζωή τους.
Οι προβληματισμοί του άρθρου έχουν να κάνουν με τις φορές εκείνες όπου ένα διαζύγιο έχει να κάνει και με τη στάση που θα κρατήσουν οι δύο πρώην σύντροφοι ως γονείς. Αναφέρομαι, φυσικά, στις περιπτώσεις που υπάρχουν παιδιά και το διαζύγιο παρ’ όλες τις προσπάθειες των εμπλεκομένων είναι αναπόφευκτο. Έτσι, μια σειρά από παράγοντες διαφοροποιούν τις ψυχολογικές αντιδράσεις των μελών που παίρνουν μέρος σ’ ένα διαζύγιο˙ στην προσαρμογή στη μετά διαζυγίου εποχή μπορεί να παίξει ρόλο το φύλο, η ηλικία, η προσωπικότητα, η μόρφωση, οι στάσεις για τον ρόλο του φύλου, η ποιότητα της σχέσης, η επικοινωνία, η ποιότητα του κοντινού περιβάλλοντος και το πόσο υποστηρικτικό μπορεί να είναι αυτό…
Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να μοιραστώ μαζί σας έναν κοινό, πιστεύω, προβληματισμό: Ενώ η επιδίωξη για έναν γάμο αποτελεί για πολλούς καίριας σημασίας ζητούμενο στη ζωή τους, δεν δείχνουν την απαιτούμενη σοβαρότητα και αναγκαία συλλογιστική στο κατά πόσο είναι ως προσωπικότητες έτοιμοι για κάτι τέτοιο και δρουν μονάχα διαισθητικά και εξ ολοκλήρου ονειροβατώντας. Προσωπικά δεν θα είχα να εισάγω πολλές ισχυρές αντιρρήσεις προς τούτο, αν δεν υπήρχε η πιθανότητα της τεκνοποίησης. Μια σχέση που δεν έχει γερές βάσεις ή που τα μέρη της είναι ακόμη ανώριμα και επιπόλαια είναι ρίσκο που στο φινάλε καλά κάνουν και το αναλαμβάνουν δύο ενήλικοι. Όμως, τα παιδιά δεν οφείλουν να συμμετέχουν σε ένα τέτοιο απερίσκεπτο κι αυθόρμητο εγχείρημα. Επ’ ουδενί δεν είναι συμβατό στη λογική μου ένας άνθρωπος να εξετάζει διεξοδικά την αγορά ενός αυτοκινήτου, ενός οικοπέδου, την επιλογή για ένα μεταπτυχιακό ή ένα μακρινό ταξίδι και να μην σκέφτεται περί της δικής του ωριμότητας, ολοκλήρωσης, ετοιμότητας και καταλληλότητάς του απέναντι στον θεσμό του γάμου και της οικογένειας. Και πολύ φοβάμαι πως, σε αυτήν την ενίοτε παρορμητική συμπεριφορά, σημαίνοντα ρόλο έχουν οι διάφορες κοινωνικές νόρμες και επιταγές που υπαγορεύονται μέσω συγγενικών και άλλων οικείων προσώπων. Λες και είναι κατόρθωμα να παντρευτεί και να τεκνοποιήσει κάποιος στις μέρες μας… Κατόρθωμα είναι να δημιουργήσεις μια ευτυχισμένη οικογένεια στα πλαίσια μιας σχέσης με τρυφερότητα, αγάπη, σεβασμό, αλληλοκατανόηση, αφοσίωση, αμφίπλευρη ανάπτυξη και να μεγαλώσεις τα παιδιά σου βοηθώντας τα να γίνουν σωστοί, ισορροπημένοι και χρήσιμοι για την κοινωνία άνθρωποι (αν πρόκειται για γάμο, σύμφωνο συμβίωσης ή απλά για μια συμφωνία λόγου ανάμεσα στα δύο μέρη δεν με αφορά).
«Είναι λάθος να κάνεις παιδιά από ανάγκη, λάθος να χρησιμοποιείς το παιδί σου για να ανακουφίσεις τη μοναξιά σου, λάθος να δίνεις σκοπό στη ζωή σου με την αναπαραγωγή ενός αντιγράφου του εαυτού σου. Είναι λάθος επίσης να αναζητάς την αθανασία με το να σπέρνεις τον σπόρο σου στο μέλλον, νομίζοντας ότι περιέχει τη συνείδησή σου!» Irvin D. Yalom «Όταν έκλαψε ο Νίτσε»
Ο Buchanan (1970) θεωρεί το διαζύγιο μια διαδικασία που αποτελείται από έξι στάδια σε διαφορετικούς τομείς οι οποίοι λαμβάνουν χώρα όχι πάντα με την ίδια σειρά, ούτε φυσικά με την ίδια ένταση: έτσι έχουμε το συναισθηματικό στάδιο, το νομικό, το οικονομικό, το διαζύγιο από τον κοινό γονεϊκό ρόλο, το διαζύγιο από την κοινότητα, το ψυχικό διαζύγιο.
Είναι πολλές και παραμετρικά αντίθετες οι διάφορες συμπεριφορές σε κάθε χωρισμένο ζευγάρι με παιδιά. Δεν υπάρχει ούτε κοινός κανόνας, ούτε κάποια αλγοριθμοποίηση της στάσης που κρατά το καθένα από τα δύο μέλη. Όλοι μας έχουμε δυσάρεστα εκπλαγεί από γεγονότα και συμπεριφορές ατόμων που είτε λόγω της πολυπλοκότητας της κάθε προσωπικότητας είτε λόγω των ασυνείδητων παρωθήσεων, τα πεπραγμένα τους μετά από ένα διαζύγιο και τη λήξη μιας έγγαμης σχέσης που περιείχε και την δημιουργία παιδιών παρουσιάζουν μια τελείως διαφορετική και ευτελισμένη εικόνα προσωπικότητας από κείνη που τους έκανε αναγνωρίσιμους σε μας αλλά και συμπαθή στα μάτια μας. Έτσι, αν μετά από την κοινή προσπάθεια, με θεμιτή έως απαραίτητη την συμβολή ενός ειδικού, και με τη θέληση και των δύο ή ενός από τους δύο δεν γίνει κατορθωτό να επιβιώσει μια έγγαμη σχέση, το κυρίαρχο και ύψιστης σημασίας ζητούμενο είναι να μπορέσουν οι δύο πρώην σύντροφοι να παραμείνουν γονείς και να πετύχουν σ’ αυτόν τους το ρόλο, μιας και ο ρόλος τους ως σύζυγοι έχει οριστικά τελειώσει. Εδώ μπορούμε σε δυο σειρές να περιγράψουμε την πλέον επιθυμητή και επ’ ωφελεία των παιδιών προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί εκ μέρους τους: «Αφού δεν μπορέσαμε να πετύχουμε στον γάμο μας, τουλάχιστον ας πετύχουμε στο διαζύγιό μας!!!»
Παρατηρείται πολύ συχνά κατά τη διάρκεια του διαζυγίου οι γονείς να βάζουν το παιδί στη μέση της δικής τους διαμάχης χωρίς πάντα να έχουν επίγνωση αυτής της πράξης τους. Μπορεί το παιδί να γίνει αντικείμενο της διαμάχης σαν ένα μπαλάκι του τένις ή μπορεί ακόμα ο ένας γονιός να εκφράζει άποψη για τον άλλον στο παιδί κατηγορώντας τον και δείχνοντάς τον σαν τον μοναδικό υπεύθυνο για το διαζύγιο και τη διάσπαση της οικογένειας με την προηγούμενη μορφή της, κάτι που το παιδί νοσταλγεί κι επιζητεί ούτως ή άλλως.
Αυτό βάζει το παιδί στη μέση και το κάνει συμμέτοχο σε μια διαμάχη για την οποία ουδόλως ευθύνεται. Οι γονείς μπορεί να ζητάνε από το παιδί να πάρει θέση, έμμεσα ή άμεσα, και αυτό είναι πολύ επώδυνο για ένα παιδί. Για το παιδί και οι δύο γονείς είναι πολύ σημαντικοί και του είναι αδύνατο να μπορέσει να διαλέξει ανάμεσα στον έναν ή στον άλλον. Άλλες φορές, ο ένας γονιός προσπαθεί να πάρει το παιδί με το μέρος του κάνοντας του όλα τα χατίρια και δείχνοντας σ’ αυτό όλη του την αφοσίωση (προσκολλάται ο γονιός σε ένα παιδί με το οποίο συνήθως ζει μαζί και έχει να αναλάβει την καθημερινή του φροντίδα).
Άλλοτε μπορεί το παιδί να μπει στον ρόλο του μεσάζοντα και να προσπαθήσει να συμφιλιώσει τους γονείς τραβώντας την προσοχή πάνω του (ρόλος ισορροπιστή) ή να εναντιωθεί πολύ στον έναν από τους δύο γονείς και μέσα του να δημιουργηθεί ένας καλός γονέας, αυτός που μένει, και ένας κακός γονέας, αυτός που φεύγει (ρόλος δικαστή).
Όλα τα παραπάνω παραδείγματα είναι προς αποφυγήν και αν στη μετά διαζυγίου εποχή δεν λυθούν και διευθετηθούν ορισμένα συναισθηματικής, κυρίως, υφής είναι πολύ πιθανόν αυτή η ανεπίλυτη συγκρουσιακή κατάσταση να μεταβιβαστεί ασυνείδητα και στη μετέπειτα ζωή των παιδιών ως ενήλικες (διαγενειακή συμπεριφορά).
Η αντιμετώπιση που θα έχει τα περισσότερα κέρδη για όλες τις πλευρές και τις ζωές που εμπλέκονται στη διαμάχη ενός διαζυγίου είναι η ειλικρινής και ποιοτική επικοινωνία αλλά και η υιοθέτηση μιας κοινής διαπαιδαγωγικής στάσης απέναντι στα παιδιά!
Γι’ αυτό και οι ενήλικοι γονείς, μετά το διαζύγιο, οφείλουν να δουλέψουν με τον εαυτό τους όχι μονάχα για την καλύτερη αντιμετώπιση των νέων συνθηκών ζωής που αντιμετωπίζουν αλλά και γιατί αυτό μόνο θετικά γινόμενα θα φέρει στη ζωή και στην ισορροπία των παιδιών τους! Και τα παιδιά μπορούν να συναισθάνονται ότι, λόγω σοβαρών ζητημάτων που τα αφορούν, οι γονείς επανενώνονται. Τους είναι ιδιαίτερα παρηγορητικό και ανακουφιστικό αυτό!
Μάλιστα, σε περιπτώσεις που το παιδί γίνεται συχνός μάρτυρας κακοποιητικών συμπεριφορών και συνεχώς ζει σε ένα περιβάλλον με φωνές και διαπληκτισμούς που εμποδίζουν την ομαλή εξέλιξή του και αφαιρούν από την παιδικότητά του, το διαζύγιο μπορεί να είναι κάτι που προτιμούν. Εξάλλου, σήμερα, με το συναινετικό διαζύγιο να συμβάλει στην καταπολέμηση του στίγματος και στην προοδευτική αλλαγή των στάσεων και των κοινωνικών νοοτροπιών γύρω από το διαζύγιο, τα στερεότυπα αυτά τείνουν σε άμβλυνση.
Σκοπός αυτού του άρθρου, αλλά και προσωπική μου επιθυμία και ελπίδα, είναι να βοηθήσει έτσι ώστε να καταρριφθούν οι ευρύτατα διαδεδομένες απόψεις ότι οι μονογονεϊκές οικογένειες, μετά τον χωρισμό, κατατάσσονται και ταυτίζονται αναγκαστικά στις προβληματικές οικογένειες. Αλλά ακόμη περισσότερο έγνοια μου είναι να μην θεωρούνται αυτά τα παιδιά -που στην πραγματικότητα δεν φέρουν καμία ευθύνη σαν προδιαθετικά και a priori ύποπτα για κακές και αποκλίνουσες συμπεριφορές. Δεν είναι το διαζύγιο αυτό το οποίο ευθύνεται για πιθανές τέτοιες συμπεριφορές, αλλά οι ανώριμες και εγωιστικές στάσεις από μεριάς των ενηλίκων που ενισχύουν, δημιουργούν και τροφοδοτούν κάποιες τέτοιες συμπεριφορές από μέρους των παιδιών. Τέτοιες επιπτώσεις στη ζωή των παιδιών είναι αποτέλεσμα της παραμέλησης από μέρους των γονιών και αυτό μπορεί να συμβεί και μέσα και έξω από τον γάμο!
Ως επιμύθιο αυτού του άρθρου να αναφέρω ότι επιδίωξή μου για αυτό είναι να συμβάλω τόσο στην καταπολέμηση και τον κλονισμό των στερεοτύπων και των διακρίσεων για τους χωρισμένους γονείς και τα παιδιά τους όσο και στην κατανόηση από την πλευρά του αναγνωστικού κοινού (της κοινωνίας) ότι οι οικογένειες και μετά τον χωρισμό αποτελούν μια διαφορετικής μορφής οικογένεια, με κάποιες δυσκολίες στην μεταβατική περίοδο (κοινωνικές, οικονομικές κ.α.) αλλά και με μεγάλη ανομοιογένεια χαρακτηριστικών, όπως ακριβώς και στις οικογένειες στις οποίες οι γονείς παραμένουν μαζί!
Οι ρόλοι του συζύγου και συντρόφου μπορεί να είναι εφήμεροι… αυτοί του πατέρα και της μητέρας είναι παντοτινοί!!!
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
Gonzales, Serge (2000). Ένας πατέρας χωρίζει και ανακαλύπτει τον εαυτό του: Τα συναισθήματά του, τα δικαιώματα, τη σχέση του με τα παιδιά του. Υπότιτλος: Η Ελληνική νομοθεσία για το διαζύγιο και τα παιδιά. Αθήνα: Θυμάρι.
Χατζηχρήστου, Χρυσή Γ. (1999). Ο χωρισμός των γονέων, το διαζύγιο και τα παιδιά: Η προσαρμογή των παιδιών στη διπυρηνική οικογένεια και στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Καππάτου, Αλεξάνδρα Α. (2013). Οι γονείς χωρίζουν: Πώς να μην πάρετε διαζύγιο από τα παιδιά σας. Αθήνα: Μίνωας.
Skynner, Robin (2003). Θεραπεία οικογένειας: Η ομαδικοαναλυτική προσέγγιση ως ανοικτό σύστημα. Αθήνα: Σαββάλας.
Buchanan, C. M., Maccoby, E. & Dornbusch, S. M. (1991). Caught between parents: Adolescents’ experience in divorced homes. Child Development.
Yalom, Irvin D. (2011). Όταν έκλαψε ο Νίτσε. Αθήνα: Άγρα